Nexus 16
Tijdschrift Nexus

Nexus 16

Cultuur en Politiek houden niet van elkaar. Politiek vindt Cultuur vaak te kritisch, te moeilijk en te elitair. Cultuur daarentegen vindt Politiek meestal dom, banaal, schreeuwerig en onoprecht. En toch zullen Cultuur en Politiek met elkaar moeten samenleven. Zij zullen elkaar moeten leren kennen, waarderen en elkaars beperkingen accepteren, want uiteindelijk kunnen ze niet zonder elkaar.

Aanvankelijk meende ook Thomas Mann dat ze van elkaar gescheiden moeten zijn. Betrachtungen eines Unpolitischen (1918) getuigt van een fel verzet tegen de politisering van het leven en de hoogmoedige pretentie van de politiek dat ze voor alle mensen het geluk op aarde zou kunnen realiseren. Maar door de maatschappelijke ontwikkelingen in de twintiger jaren begint bij Mann het besef te rijpen dat de politiek niet genegeerd mag worden.

Een niet minder vooraanstaande Duitser hield de Nexus-lezing 1996, waarin ook hij zich keert tegen bovengenoemde scheiding. Maar de tijden zijn veranderd en daarom spreekt Richard von Weizsäcker vanuit het perspectief dat de politiek de cultuur niet mag negeren.

Inhoudsopgave

Lectori salutem

De tegenstelling tussen politiek en cultuur is reeds zeer oud, maar na de tweede wereldoorlog tekent zich het bewustzijn af dat beide elkaar nodig hebben. De essays in dit nummer zijn grotendeels rondom dit thema gegroepeerd.

Markt wil het zo. Politiek vindt het best. Cultuur is weg. Waar is zij te vinden?

Over de cultuur van de Europese eenwording

Nexus-lezing 1996

Vertaling Paul Beers

De huidige globalisering staat in het teken van economie, techniek en ecologie. De moderne westerse cultuur heeft daar weinig mee van doen en de Europese cultuur al helemaal niet. Het proces van Europese eenwording is onomkeerbaar, maar ook hier heeft de cultuur nauwelijks vat op. Er zal een grotere inspanning nodig zijn om de buitensporige individualisering om te buigen tot een humane levenswijze.

Hoe leren we om in het licht van de globalisering van alle verhoudingen in openheid met elkaar te leven en toch in eigen land het gevoel van een thuis te bewaren?

Verloren vrijheid

Jihad versus McWorld

Vertaling Dorien Veldhuizen

De eigentijdse geschiedenis zwenkt naar twee kanten: het oprukken van McWorld, de triomf van commercie en marktbeheersing en de door haar gedreven stamvorming, die bestaande multi-etnische eenheden dreigt te verpulveren. Jihad en McWorld hebben vele trekken gemeenschappelijk zoals afkeer van democratie en echte cultuur. Tussen consument en burger gaapt een diepe kloof. Alleen een verantwoordelijke samenleving kan als een buffer tussen overheid en privé-sector dienen en een halt toeroepen aan de overwoekering van McWorld. Van de jihad, die een bloedige politiek van identiteit bedrijft, is geen enkel heil te verwachten.

Tussen Disneyland en Babel is de planeet in rap tempo bezig te verbrokkelen en tegelijkertijd tegen wil en dank in elkaar te schuiven.

The Global Culture of MacWorld

Een commentaar

Theo van de Klundert geeft een korte kritiek op deze visie. De remmende kracht van de mondige burgers en oplettende overheden is veel groter dan Barber meent.

Voor altijd oorlog

Vertaling Els van der Pluym

Tijdens de eerste wereldoorlog, toen de ergste golf van Germaanse oorlogszuchtigheid was weggeëbd, las Karl Kraus fragmenten voor uit zijn tragedie in vijf bedrijven Die letzten Tage der Menschheit. Zijn afgrijzen over de waanzin van de collectieve moordlust heeft hij in bijtende satire van zich afgeschreven. Hij was de dwarsligger bij uitstek, die zichzelf de treurige taak had toebedeeld om de ondergang van zijn wereld te beschrijven.

Het verschijnsel dat Karl Kraus als de bliksem heeft getroffen is hetzelfde dat Flauberts laatste jaren zo neurotisch en gejaagd heeft gemaakt: de overweldigende eruptie van bêtise als voorbode van een nieuw tijdperk.

Wislawa Szymborska en de politieke tijd

Vertaling Jeanne Holierhoek

Toen in 1793 Polen als zelfstandige ophield te bestaan, werd de nationale cultuur alleen in stand gehouden door de katholieke kerk en de Poolse dichters, tot de Poolse staat in 1919 weer herrees. Het werk van Poolse dichters had steeds een politieke lading, zelfs wanneer dit niet de bedoeling was. Szymborska, die in 1996 de Nobelprijs voor literatuur ontving, heeft met nadruk ontkend dat zij politiek geëngageerd was, maar haar werk getuigd toch van een bewust leven in haar tijd.

Met de achteloze ironie die haar kenmerkt, stelt ze zichzelf teweer tegen een staat en ook tegen een literaire cultuur, die zich langdurig hebben ingespannen om hun dichters in politieke termen te definiëren.

Mens worden is een kunst

Essays van Cristina Campo

Friedrich Nietzsche

Samenhang tussen werk en leven. Een inleiding

Vertaling Paul Beers

Nietzsche wilde bewust zijn leven exemplarisch laten zijn voor zijn werk en als het ware zijn lezers zijn leven voorleven. Vandaar dat zijn eigen worsteling met het geloof aan de christelijke God een literaire titanenstrijd wordt, waarin God schijnbaar het onderspit delfde. Zijn onderzoek naar het dionysische geweld van het leven bracht hem in de ban van Richard Wagner, met wie hij later weer brak. In plaats van Wagners theatrale nationalisme koos hij voor andere wapens tegen de nivellerende moderne democratie: hij stelt zijn Übermensch tegenover het menselijke kuddedier.

Nietzsche wil niet alleen citeerbare zinnen produceren, maar zijn leven zo inrichten, dat het een citeerbare ondergrond voor zijn denken wordt.

De toekomst is aan de tautologie

Vertaling Bab Westerveld

Door de vernieuwingen in alle sectoren van cultuur en techniek dreigen niet alleen identieke steden, auto’s, gebruiksvoorwerpen e.d. te ontstaan, maar worden literatuur, beeldende kunst en muziek ingeblikt en in het oneindige gereproduceerd. Culturele verscheidenheid past niet in de massacultuur. De nieuwe mengvormen, tautologieën, worden een serum tegen door hun verscheidenheid verwarrende culturele virussen.

De moderne beschaving onderscheidt zich door haar vermogen het bestaande nauwkeurig te reproduceren.