Nexus 35
Tijdschrift Nexus

Nexus 35

Uitverkocht

De levensgeschiedenis van Leone Ginzburg is getekend door de strijd tegen het fascisme, die hem op jonge leeftijd het leven kost. Wie zich in zijn leven, zijn generatie en zijn tijd verdiept zal, meer dan menig historisch overzicht kan leren, inzicht krijgen in wat fascisme is, wat cultuur is, welke strijd nog niet zo lang geleden in Europa is gestreden en waarom, en in het feit dat de politieke crisis die Europa in de 20ste eeuw teistert – en die tot op heden in tal van opzichten manifest is – eerst en vooral een morele crisis is.

Aan de hand van de familiekroniek van de Ginzburgs wordt in Nexus 35 een intellectuele, politieke, culturele Europese geschiedenis gereconstrueerd. Hoofdpersonen zijn Leone en Natalia Ginzburg, de ouders van Carlo Ginzburg. De essays doen ons beseffen dat ‘geschiedenis’ en ‘maatschappij’ geen abstracte begrippen zijn, maar het resultaat van het werk en de daden van mensen van vlees en bloed.

Inhoudsopgave

Lectori salutem

In november 2002 verzorgde de Italiaanse historicus Carlo Ginzburg de 9-de Nexus-lezing. Eén van de verdiensten van deze geleerde is dat hij als specialist van de ?microgeschiedenis? de historische periodisering en grote (politieke) begrippen terugbrengt tot mensen van vlees en bloed, hun werkelijkheid, ideeën, verlangens en idealen, deugden en ondeugden.

Met alle begrippen die we hanteren om de geschiedenis en maatschappelijke ontwikkelingen min of meer overzichtelijk te laten zijn – Verlichting, Romantiek, fascisme, kapitalisme, post-modernisme etcetera – bestaat er het risico dat we vergeten dat alle geschiedenis en alles wat er in de maatschappij gebeurt niet afhankelijk is van ongrijpbare abstracties, maar enkel en alleen mensenwerk is.

Wees dapper

Rob Riemen verbindt de geschiedenis van Socrates met de dramatische geschiedenis van Leone Ginzburg. Ginzburg leerde van Socrates dat het hart van alle beschaving een levenshouding is waarin woorden alleen dan betekenisvol zijn als ze worden omgezet in daden. In een lange dialoog tussen Ginzburg en een geestelijke wordt op aangrijpende wijze duidelijk wat het betekent om de waarheid daadwerkelijk trouw te zijn.

Hij [Ginzburg] eindigt zijn brief met de woorden: “Wees dapper.” Het is de socratische dapperheid die hij bedoelt: de moed om wijs te zijn; goed van kwaad te blijven onderscheiden; de zoektocht naar de waarheid trouw te blijven. Dapper zijn, zoals hij zelf dapper wil zijn.

Leone Ginzburg

Vertaling Anton Haakman

De Italiaanse historica Luisa Mangoni beschrijft in haar essay het leven van Leone Ginzburg, vader van Carlo Ginzburg, echtgenoot van Natalia Ginzburg. Het is het aangrijpende verhaal van een man die vertaler, auteur, uitgever en anti-fascist was. Hij werd door de nazi’s in 1944, op vijfendertigjarige leeftijd vermoord.

Dus is het misschien nodig een poging te wagen de stukjes leven, de herinneringen, de geschriften, de weinig achterhaalde brieven, zijn redactionele activiteit en die op het gebied van de politiek en de studie, opnieuw met elkaar te verweven en te trachten de zin van een levensloop te achterhalen die niet met de actualiteit verbonden was, en toch ook weer wel.

Van Turati tot Ginzburg

Vertaling Henny Vlot

In mei 1990 werd op het Italiaanse Radio Tre gedurende vier opeenvolgende zondagen een reeks interviews met Natalia Ginzburg uitgezonden in het radioprogramma Antologia. De uitzendingen hadden de vorm van een lange conversatie tussen auteur en verschillende recensenten en gasten. Cesare Garboli, gerenommeerd literair criticus en een goede vriend van Natalia Ginzburg, en Natalia’s kleindochter Lisa Ginzburg (dochter van Carlo Ginzburg) bewerkten de tekst van deze interviews tot het boek E Difficile parlare di sé (Turijn, 1999, Guilio Einaudi Editores). ‘Van Turati tot Ginzburg’ is de vertaling van het eerste hoofdstuk uit deze uitgave. Natalia Ginzburg gaat in op haar leven en werk met Leone Ginzburg en hun tijd in ballingschap.

Ginzburg: ‘ […] En toen ik een keer sprak met Carlo Levi, die aan het schilderen was, zei hij tegen me: “Ja, je verhalen zijn heel aardig, maar jij schrijft lukraak […].” En toen heb ik gedacht dat je niet zomaar lukraak moest schrijven, dat je tijdens het schrijven, dat je tijdens het schrijven dingen naar boven moest halen die in je zaten. En die woorden heb ik heel lang onthouden.

De generatie van Ginzburg, toen en nu

Vertaling Jan Willem Reitsma

Alexander Stille onderzoekt de parallellen en verschillen tussen het Italië van Mussolini en Berlusconi. Hij neemt daarbij Leone Ginzburg en de generatie die tussen de twee wereldoorlogen volwassen werden (waartoe o.a. Pavese, Moravia, Carlo Levi, Eugenio Montale, Primo Levi en Italo Calvino behoorden) zowel als beginpunt als referentiekader.

Ik geloof ook dat er een structurele verandering heeft plaatsgevonden die voor een deel ons gevoel veklaart dat er sinds de tijd van Leone Ginzburg iets wezenlijks is veranderd. Om te chargeren: vanuit het tijdperk van de cultuur van het gedrukte woord – gedomineerd door boeken en kranten – hebben we een overstap gemaakt naar de tijd van televisie en internet; van een tijdperk van ideologisch conflict tussen kapitalistische democratie, fascisme en communisme naar een postindustrieel en postideologisch tijdperk.

Gesprekspartners

Vertaling Henny Vlot

In mei 1990 werd op het Italiaanse Radio Tre gedurende vier opeenvolgende zondagen een reeks interviews met Natalia Ginzburg uitgezonden in het radioprogramma Antologia. De uitzendingen hadden de vorm van een lange conversatie tussen auteur en verschillende recensenten en gasten. Cesare Garboli, gerenommeerd literair criticus en een goede vriend van Natalia Ginzburg, en Natalia’s kleindochter Lisa Ginzburg (dochter van Carlo Ginzburg) bewerkten de tekst van deze interviews tot het boek E Difficile parlare di sé (Turijn, 1999, Guilio Einaudi Editores). In ‘Gesprekspartners’, de vertaling van het vijfde hoofdstuk uit deze uitgave, vertelt Ginzburg over haar schrijverschap en komen een aantal van haar beste gesprekspartners aan het woord.

Wat mijn oudste zoon betreft (Carlo, red.), van hem heb ik lange tijd gedacht dat ik hem niet als klankbord kon gebruiken. […] Hij is een klankbord op de volgende manier: ik leg hem voor wat ik schrijf, hij leest het, en overlaadt me met beledigingen en scheldwoorden. Het vreemde is dat zijn krenkende woorden me helemaal niet kwetsen en dat ik in de lach schiet. […] Zijn koolzwarte ogen fonkelen van vrolijkheid, en zijn hele woeste, zwarte, borstelige hoofd lacht. […] Hoe het komt dat van al die beledigingen juist opknap, en nieuwe energie en inspiratie krijg om verder te schrijven is een raadsel voor me.

Racine en het antisemitisme

Vertaling Jan Willem Reitsma

Joseph Frank zag onlangs in een Parijs theater het weinig opgevoerde toneelstuk Esther van Racine. Esther is gebaseerd op het gelijknamige bijbelboek dat handelt over de afwending van een genocide die het joodse volk bedreigt. In zijn essay verklaart hij de schokkende actualiteit en de enorme indruk die deze opvoering op hem maakte.

Mensen die de Franse cultuur ervan betichten dat ze vol zit met antisemitisme – die er inderdaad volop is geweest – vanaf het moment dat de Franse revolutie de poorten van de Europese getto’s neerhaalde (wat men zich ook wel mag bedenken) zou je eens moeten vragen of ze Esther gelezen hebben.

Carlo Levi als etnograaf

In de interviews met Natalia Ginzburg in deze Nexus wordt Carlo Levi regelmatig genoemd. Carlo Levi is huisvriend van de familie Ginzburg, schrijver en schilder. In zijn essay concentreert Blok zich met name op Levi als antropoloog; met zijn boek Cristo si è fermato a Eboli (geschreven in ballingschap in Grassano en Gagliano) heeft Levi systematisch onderzoek naar de plattelandsbeschaving in Italië op gang gebracht.

Hij (Levi) behoorde tot de Turijnse kring van intellectuelen en kunstenaars waaraan de namen verbonden zijn van andere Levi’s en van Olivetti, Einaudi en Ginzburg. De signori (heren) in Gagliano, die van de faam van hun gast (Levi) niet op de hoogte waren, zagen in hem een geestverwant en een vertegenwoordiger van hun kaste. De contadini (boeren) beschouwden hem als een weldoener tot wie ze zich konden richten voor hun kwalen.

Geografische breedte, slaven en de Bijbel. Een experiment in microgeschiedenis

Nexus-lezing 2002

Vertaling Mea Flothuis

In zijn Nexus-lezing (gehouden op 8 november 2002) verhaalt Ginzburg over de Zwitserse calvinist Purry die in de 18e eeuw vergaande kolonisatieplannen ontwikkelde op basis van bijbelteksten, breedtegraden en het inzetten van slaven. Carlo Ginzburg maakt aan de hand van deze microgeschiedenis de geschiedenis van het globalisme aanschouwelijk.

Het geval van Jean-Pierre Purry, die vroege profeet van de kapitalistische verovering van de wereld, kan mogelijk iets van de barrières slechten die geacht worden microgeschiedenis en theorie verdeeld te houden. Een willekeurig gekozen leven kan de poging om de wereld onder één noemer te brengen, en iets van de implicaties daarvan, “concreet en zichtbaar”, maken.

De kleine deugden

Vertaling Henny Vlot

Het nog niet eerder in het Nederlands verschenen verhaal De kleine deugden sluit naadloos aan bij de twee in deze Nexus gepubliceerde interviews met de auteur, maar ook bij de Nexus-lezing 2002 van haar zoon in Tilburg.

Wat betreft de opvoeding van onze kinderen denk ik dat we hun niet de kleine deugden moeten leren, maar de grote. Geen spaarzaamheid, maar vrijgevigheid en onverschilligheid ten aanzien van geld; geen voorzichtigheid, maar moed en minachting voor gevaar; geen sluwheid, maar eerlijkheid en waarheidsliefde; geen diplomatie, maar naastenliefde en zelfopoffering; geen verlangen naar succes, maar het verlangen om te bestaan en dingen te weten.

Dit essay is ook online te lezen. Lees het hier