Nexus 9
Tijdschrift Nexus

Nexus 9

George Steiner schrijft in Nexus 9 over de mythen rondom de oorsprong van Europa en de daarmee verbonden culturele concepten door de geschiedenis heen. Wat leert dit de huidige Europeaan over de politieke eenwording van Europa? Hans Mayer maakt inzichtelijk hoe, ook al geloven we niet meer in de hel, de literatuur en de muziek ervaringen met het absolute kwaad nog sterk invoelbaar maken. Allan Janik analyseert de verschillen in perceptie van Plato’s en Diderots verlichte denken in hun tijd, Jattie Enklaar toont ons de verwantschap tussen Vergilius en Broch, en Donald Loose doorvoelt de worsteling van Marcel Proust met de menselijke sterfelijkheid en het hogere doel van de onsterfelijkheid van het kunstwerk. Patricia de Martelaere beschouwt Nietzsches overwegingen over waarheid, kunst en moraal: ‘Als geloof goed is voor ons, terwijl wij weten dat het niet waar is, kunnen we het dan bewust en vrijwillig boven de waarheid verkiezen?’

Inhoudsopgave

De Europa-mythe

Vertaling Hans Hom

In een overzicht van de mythen rondom de oorsprong van Europa en de daarmee verboden culturele concepten door de geschiedenis heen, komt de schrijver tot de conclusie dat de politieke eenwording van Europa op een zeer nuchtere basis stoelt. Voor een nieuwe bevruchtende mythe kan ontstaan, moet met het verleden worden afgerekend en met name met de zinloze vernietiging van mensenlevens tijdens de oorlogen en de holocaust.

Vandaag terugblikkend, zien wij dat de beelden en symbolische legaten van de hoop inderdaad tot mythen zijn geworden.

Don Giovanni's terugkeer uit de hel

Vertaling Dorien Veldhuizen

De neef van Rameau

De dialoog als Gesamtkunstwerk voor Verlichting (met voortdurende verwijzing naar Plato)

Vertaling Dorien Veldhuizen

Plato was de eerste filosoof die de verlichting der mensheid op rationele basis trachtte te stoelen. Diderot werkte Plato’s ideeën uit in zijn filosofische dialoog De neef van Rameau, waarin hij op ironische wijze de tegenstrijdigheden in de denkwereld van zijn tijd in de richting van de verlichting tracht om te buigen.

De uitdaging aan Diderot is echter iets gecompliceerder dan die aan Plato, want anders dan Plato werd Diderot geconfronteerd met een maatschappij die in staat was Plato te citeren zonder hem serieus genoeg te nemen om te proberen met hem ‘mee te denken’.

Kunst aan het einde van millennia

Hermann Broch en 'De dood van Vergilius'

De herdenking van de tweeduizendste geboortedag van Vergilius in 1930 was in Duitsland en Oostenrijk aanleiding om in het werk van de dichter een verbinding te zoeken met de Europese cultuur en speciaal met het noodlot van de Duitse geschiedenis. In Broch’s poëtische roman worden vele universele gedachten over geest, wetenschap, staat en ethiek geweven, die ver uitgaan boven een analyse van het belang van Vergilius’ werk voor de Europese cultuur.

Vergilius wordt in Der Tod des Vergil als stervende tot helderziende, tot verkondiger van nieuwe waarden die boven ieder rationeel voorspelbaar oordeel verheven zijn.

Proust

Het oeuvre en de dood

Het literaire oeuvre van Proust kan het best gezien worden als een onafgebroken dialoog met de dood, met het probleem van sterfelijkheid en onsterfelijkheid van het kunstwerk. Hij hoopte dat zijn werk als een kathedraal zou zijn, die toegang geeft tot hemel en hel en als ontsnapping kan dienen uit de gevangenis van het alledaagse bestaan.

Proust heeft zijn oeuvre geschreven in een wedloop tegen de nakende dood.

Wat is ons aan de waarheid gelegen?

Ondanks al zijn twijfels staat Nietzsche vrij positief tegenover de waarde van kennis en waarheid. Maar hij is tevens sceptisch over de mogelijkheid om de waarheid te kennen. Daarom ruimte hij een grote plaats voor de kunst in, die zijn creativiteit put uit het ongeloof in de waarheid.

Als geloof goed is voor ons, terwijl wij weten dat het niet waar is, kunnen we het dan bewust en vrijwillig boven de waarheid verkiezen?