Nexus 14
Tijdschrift Nexus

Nexus 14

Conformeren is het toverwoord in de gehele maatschappij, het intellectuele deel niet uitgezonderd. Ook de gestudeerde medemens kiest veelal eenmaal voor een politieke stroming, intellectuele mode en (anti-)religieuze zuil, en zal vervolgens nog maar zelden een verrassend geluid laten horen. Op grond van een voorgeprogrammeerde mini-ideologie geschiedt meningsvorming voortaan op de automatische piloot. Er is al vaak gewezen op het potentiële gevaar voor herhaling van de ultieme uitwassen van racisme en vreemdelingenhaat, dat vooral gelegen is in onze neiging tot conformisme, de diepgewortelde vrees uit de groep verstoten te worden.

Inhoudsopgave

Het unieke van de holocaust

co-auteur Gabriel Motzkin
Vertaling Jeanne Holierhoek

Door de ultieme vernedering van hun slachtoffers voor zij geliquideerd werden wilden de nazi’s afstand creëren, om geen medelijden met de slachtoffers te laten opkomen. De combinatie van vernedering en industrële vernietiging heeft er wezenlijk toe bijgedragen dat het debat rond de holocaust nog steeds voortduurt.

Het unieke van de holocaust is gelegen in de bijzondere versmelting van collectieve vernedering en massale vernietiging.

Strategieën voor een moreel bestaan

Het denken van Levinas en Logstrup

Vertaling Jan Willem Reitsma

De mythe van de verdrijving van Adam en Eva uit de Hof van Eden en die van de wetgeving op de berg Sinaï vormden de grondslag van alle theorieën over de moraal. Vele denkers hebben in de loop van de tijd de moraal verbonden met de gehoorzaamheid aan de goddelijke wetten. Knud Logstrup en Emmanuel Levinas daarentegen houden het erop dat de kennis van goed en kwaad, waarvoor Adam en Eva uit het paradijs van het onbewuste bestaan zijn verdreven, de voorwaarde voor een morele levenswandel is.

Elk mysterie, en bovenal een onoplosbaar mysterie, druist in tegen de menselijke reden en vormt een onweerstaanbare uitdaging voor de menselijke nieuwsgierigheid.

Lew Sjestow

Filosoof van het radicale optimisme

Vertaling Lenke Havas

Sjestow heeft zich in zijn filosofie tegen het Europese idealisme gekeerd dat volgens hem gefaald heeft. Niet God is dood, maar de mens heeft de goddelijke vonk in zich zelf gedood. Het verstand kan de raadsels van het bestaan niet doorgronden, dat is de tragiek.

Voor de jonge Sjestow geraakte de tijd uit het lood en dat maakte hem rijp om filosoof te worden.

Lees dit essay online

Andrej Tarkovski

De filosofie van een cineast

Vertaling Dorien Veldhuizen

Waarin verschilt Tarkovski van andere moderne filmmakers? Hij ging uit van een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en geloofde dat film een sterk verheffend media moest en kon zijn. Ook wilde hij de mensen liefde en schoonheid bijbrengen. Daarom zijn in zijn werk tijdloze accenten, die de waan van het postmodernisme zullen overleven.

Cultuur en metafysica

Vertaling Jan Willem Reitsma

De filosofie heeft de cultuur als symbolische activiteit van de mens pas laat ontdekt. Pas Giambattisto Vico (1668-1774) trachtte de geschiedenis als een organisch proces in zijn filosofie te betrekken. Kant en Herder ontwikkelden op eigen wijze deze cultuurfilosofie verder. In de afgelopen eeuw zijn de theorieën zover uitgewaaierd dat er nauwelijks meer een metafysische synthese te vinden is, die alles kan bevatten.

Alle grote kunstwerken sporen ons aan steeds dieper door te dringen tot het mysterie van het bestaan.

Een vergeten 'grand theorist'?

De actualiteit van R.G. Collingwood

Collingswoods The Idea of History werd in 1945 posthuum uitgegeven. In deze bundel geschiedfilosofische essays tracht hij verschillende wetenschappelijke disciplines via de geschiedenis in een kentheoretisch karakter te plaatsen en de framentarisering van cultuur en wetenschap tegen te gaan.

Verwoorde de Frankfurter Schule haar kritiek als een kritiek op het positivisme, bij Collingwood nam het de vorm aan van een kritiek op het realisme.