
Nexus 90
Jonger, jeugdiger, fitter en frisser: in de huidige tijd lijkt ‘nieuw = beter’ de stelregel en schijnen opklimmende jaren slechts iets om weg te poetsen. Maar wat gaat met die ontkenning van de ouderdom verloren? Is de hoge leeftijd niet juist iets om trots op te zijn, een schat van levenservaring om uit te putten? Wat valt er te winnen met een hernieuwde waardering van het voorbije? Nexus 90, ‘De gratie van de ouderdom’, is een verzameling persoonlijke geschiedenissen, levenslessen en odes aan de traditie.
Nog geen lid?
Wist u dat u lid kunt worden van het Nexus Instituut? Sluit u aan bij een groeiende groep cultuurliefhebbers en help ons de traditie van het Europees humanisme levend te houden. Leden ontvangen een jaargang van het cultuurfilosofisch tijdschrift Nexus en profiteren van aanzienlijke kortingen op entreekaarten. Bekijk de mogelijkheden en alle voordelen.
Inhoudsopgave
In Rusland moet je oud worden
Vertaling Gretske de Haan
Aleksej Bogantsev groeide op onder de Sovjetdictatuur. Hij was braaf lid van de communistische jongerenorganisaties en droeg zijn Lenin-speldjes met trots. Maar naarmate hij ouder werd, kreeg hij te maken met censuur, verdiepte hij zich op de verboden afdeling van de bibliotheek in geschiedenis en Russische dissidenten, en ontdekte zo het ware gezicht van het Sovjettotalitarisme. Een bijzonder levensverhaal dat aan het denken zet over het huidige Rusland.
Wat is de reden voor de huidige agressie van Rusland tegen Oekraïne? Waarom laten Russische mensen dit toe? Dat zijn moeilijke en zeer pijnlijke vragen. Naar het antwoord zal, denk ik, nog vele jaren gezocht worden door serieuze onderzoekers en publicisten. Ze zullen schrijven over onderdrukking van de politieke vrijheid, over vervolging en zelfs over moord op oppositieleiders, ze zullen spreken over inperking van de onafhankelijke media, en tot in de details de sinistere rol van Poetins propaganda (met name op televisie) analyseren. […] Ik probeer ondertussen mijn gedachten uiteen te zetten door het prisma van mijn eigen levenservaring…
De charme van de ouderdom
Vertaling Gertjan Wallinga
Als beginnend redacteur keek Jonathan Galassi op tegen redacteurs en uitgevers die nog hadden gewerkt met legendarische auteurs als Gertrude Stein, Eugene O’Neill en William Faulkner. Nu is Galassi zelf zo’n redacteur en uitgever, iemand die Marianne Moore nog meemaakte en leiding gaf aan een van de belangrijkste uitgeverijen ter wereld. Een persoonlijke en poëtische terugblik op zijn werkzame leven en de mensen die hem aan het hart gaan.
De charme van de ouderdom bevat een paradox: gehecht blijven aan het leven, blijven ervaren, genieten, leven. Rijpheid is alles. Meer licht. Maar tegelijkertijd: loslaten.
Het leven leren
Vertaling Laura Weeda
Het leven is een leerweg, schrijft Azza El-Kholy, die zelf haar leven in het teken stelde van onderwijs. Als hoogleraar Amerikaanse literatuur is El-Kholy ervan overtuigd dat kennis en educatie, juist die van het geesteswetenschappelijke soort, van cruciaal belang zijn voor een volwaardig, kritisch en zelfstandig bestaan. Haar essay is een vurig pleidooi voor vrijheid door zelfontwikkeling: voor het leven leiden zoals je dat zelf wilt, en gaandeweg zoveel mogelijk leren.
Hoe meer ik onderwees, hoe meer ik ervan overtuigd raakte dat educatie de sleutel is tot het verbeteren van de wereld waarin we leven, en dat een geesteswetenschappelijke opleiding even waardevol is als een opleiding in alle andere wetenschappen. Het waren immers de verhalen die me de waarden leerden die ik koester, uitdraag en naleef. Het waren de boeken die me leerden leven.
Dankzegging voor de ouderdom
Vertaling Jan Willem Reitsema
Hoe is het om een oude rocker te zijn? Wie kan die vraag beter beantwoorden dan Lenny Kaye? Al decennialang tourt Kaye over de hele wereld. In zijn bijdrage beschrijft hij het gevoel, de spanning van een rockoptreden. Aan de hand van Thomas Manns Doctor Faustus, een mooie anekdote over Les Paul en een bespiegeling op de traditie, blikt Kaye terug op zijn bijzondere leven als muzikant.
De traditie biedt continuïteit, een toetssteen van wat er onthouden moet worden, of extra gekoesterd, zelfs als ze verkeerd wordt vertaald, wordt toegeëigend, versmaad of juist afgewezen. Ze kan zowel insnoeren als verheffen, en datgene wat standhoudt laat een rode draad van gedaantewisseling zien, het vermogen om ruimte te bieden aan relevantie en toch trouw te blijven aan de bron van het oorspronkelijke idee.
Zwanenzangen
Vertaling Jan Willem Reitsema
Dat David Dubal beschikt over een encyclopedische hoeveelheid kennis van klassieke muziek, blijkt eens te meer uit de bijdrage die hij speciaal voor deze Nexus schreef. Dubal geeft een buitengewoon rijk overzicht van componisten en hun ‘late werken’, gelardeerd met persoonlijke woorden van goedkeuring en uitstapjes naar de literatuur. Bach, Beethoven, Brahms, Scarlatti, Schönberg en Stravinsky: allemaal komen ze aan bod.
Aan de stralende, lumineuze kant van de ouderdom staan de geweldige doorzetters die op een of andere manier hun leven lang zijn blijven scheppen. Soms behoort het werk uit hun laatste levensfase zelfs tot het beste wat ze hebben gemaakt.
‘Old men ought to be explorers!’
Vertaling Martine Woudt
Gravitas en serene traagheid: twee lovenswaardige kwaliteiten van oudere mensen, aldus Carlo Ossola. In zijn bijdrage put Ossola uit zijn fenomenale kennis van de Europese letteren. T.S. Eliot, Cicero, Holberg, Dante, Pessoa en de Bijbel: Ossola brengt de mooiste fragmenten over ouderdom met elkaar in verbinding. Een literaire ontdekkingsreis.
In onze tijd zijn het oneindig grote en het oneindig kleine onevenredig toegenomen. De mens van Vitruvius, maat van de wereld en overeenkomstig met het heelal, zo geliefd bij de humanisten, heeft zijn middelpunt verloren. […] De fragmentatie van de eenheid en de wereldwijde verspreiding van fragmenten is het – onverdraaglijke – lot van ons heden. Laten we in dit Waste Land, dit barre, verlaten gebied, met Eliot zeggen: ‘Met deze brokstukken schoor ik mijn ruïnes’.
Traditie? Welke traditie?
Vertaling Frank Lekens
Toen Gabriel Josipovici rond zijn 21e Proust las, en in diens teksten voor het eerst de wereld van verwarring, versplintering en mislukking herkende waarbinnen hij zich tot dusver in eenzame opsluiting had verondersteld, was dat het begin van een geestelijke ontdekkingsreis die de rest van zijn leven zou voortduren. In dit rijke en intelligente essay schetst de schrijver en emeritus hoogleraar het verloop van zijn studie en carrière, en verdedigt hij de waarden van het modernisme in de cultuur. Van de verloren ‘traditie van hen zonder traditie’, die op het bestaan geen pasklaar antwoord geeft, maar ertoe aanmoedigt te blijven zoeken en bevragen.
En maar goed ook, zouden ze zeggen: waarom zouden we onszelf kastijden met die wanhoop en die levensangst? Lag nostalgie naar het houvast van een stabiel verleden niet ten grondslag aan alle verschrikkingen van de twintigste eeuw (en aan de oorlogen van nu)? Wat we nodig hebben is niet de zwaarte van het modernisme, maar de lichtheid die komt als je bevrijd bent van het verleden, van tradities. Het probleem is dat die lichtheid niet realistisch is.
De blik van het kind en de volwassene
Overpeinzingen over Bildung en canonsVertaling Mari Alföldy
Opgroeien, schrijft de Hongaarse essayist en kunsttheoreticus László Földényi, betekent geconfronteerd worden met de wezenlijke versplintering van het bestaan; met de onoverbrugbare afstand tussen ‘ik’ en ‘jij’. Door de grote kunstwerken van de Europese cultuur worden deze afstand en versplintering verbeeld. Maar in de huidige tijd is iets geks aan de hand: de 21e-eeuwse mens vindt het niet langer nodig om via culturele ontwikkeling zijn wezen en wereld te bevragen, maar zoekt zijn heil in de schijn van definitieve antwoorden, in de allesomvattende informatie die het internet hem belooft. In een indrukwekkend essay bepleit Földényi op scherpzinnige en aangrijpende wijze de waarde van Bildung voor de mens, en wijst hij op het gevaar van de waan alles te weten.
De volwassene die in de spiegel kijkt, ziet hoe het is als de mens uit de Tuin van Eden wordt gegooid. En hij voelt op zo’n moment heimwee naar de onschuld van de kinderlijke blik. De volwassene is een gevangene in de wereld, het kind is nog een metafysisch wezen. Hun eeuwige strijd, hun tragedie of juist hun harmonie is terug te vinden in de grote werken van de Europese cultuur.
Over wijsheid van ouderdom
Een stand van zakenAnneke Brassinga won door de jaren heen met haar gedichten, essays en vertalingen zo’n beetje alle grote literaire prijzen die er in ons land te winnen zijn. Dat ging alleen bepaald niet vanzelf. In dit essay beschrijft Brassinga in weergaloze volzinnen hoe ze als ‘onwelkom geboren hinderlijke uitwas’ opgroeide en vervolgens haar eigen weg vond in het leven en de wereld van de letteren.
Met z’n allen zullen we ten onder gaan. Daarom is het noodzakelijk te leven met wat ons verbindt: literatuur, muziek, religies, bouwkunst, dans, spel, wetenschap, kookkunst. Het is een vorm van collectief zelfbehoud, op z’n best. Een weelderige sublimatie van de naakte strijd om het bestaan. De naakte strijd ontleent er grondslag, betekenis aan. En het mensdom houdt van betekenis bij wijze van gelofte, saamhorigheid.
De oude man in de Apollotempel
Vertaling Roel Schuyt
In dit persoonlijke essay blikt Aleksa Djilas terug op zijn eigen levenspad. Hij beschrijft wat hem als kind bezighield en bewoog, zijn dromen en worstelingen, zijn vroege verlangen om écht van betekenis te zijn en hoe hij aan dat verlangen ten slotte kon beantwoorden in zijn strijd voor democratische waarden in Joegoslavië. Met zijn intieme en ontroerende terugblik compenseert hij voor wat hij vroeger vaak vergat: behalve de wereld en anderen, ook zichzelf een beetje beter te leren kennen.
Sinds de Griekse Oudheid vinden filosofen en literatoren, sociologen en psychologen (vooral psychotherapeuten!) het belangrijk dat elk mens zichzelf kent, maar er zijn ook altijd mensen geweest die twijfelen aan dat belang aan het zinloos vinden om dat zelfinzicht te vragen, want het is uitsluitend aan God om de mens volledig te kennen. (Laat dat een troost zijn voor al diegenen die het vergeefs hebben geprobeerd!) De denkers die het irrationele in de mens wilden behouden, vinden zelfs dat iemand die zichzelf werkelijk leert kennen, zijn eigen ondergang bewerkstelligt.