Nexus 98

Nu de weg die voor ons ligt steeds mistiger wordt, geweld en extremisme toenemen en de onzekerheid om zich heen slaat, hebben we eens te meer behoefte aan visie. Maar wie zal ons die visie brengen, en wat moet die visie zijn? Deze vragen stonden centraal tijdens de Nexus-conferentie 2024. In een veelzijdig essay, geschreven ter introductie van de conferentie, leidt Rob Riemen ons aan de hand van onder meer Thomas Mann, Albert Camus Aleksandr Solzjenitsyn en Thérèse Delpech langs de verdwazingen van de voorbije eeuw.

Vertaling Lidwien Biekmann en Tjadine Stheeman

Bij de voordeur van Paul Lynch staat een afdruk van Francisco Goya’s beroemde ets: een man ligt op zijn bureau met zijn hoofd in zijn armen, terwijl achter hem donkere uilen en vleermuizen opvliegen. Het onderschrift: ‘De slaap van de rede brengt monsters voort’ – alleen zolang we vasthouden aan ons verstand, zijn we beschermd tegen de duisternis van het irrationele. Of moeten we Goya’s motto toch anders opvatten? In een prachtig literair essay waarschuwt Lynch voor een blindelings vertrouwen in de objectieve rede. We kunnen ons pas weren tegen de uitwassen van het redeloze, aldus de Booker Prize-winnaar, als we het als deel van onszelf omarmen.

Vertaling Peter Valkenet

In de natuur hebben zwermdieren er baat bij zich in een groep te bewegen. Mieren, vogels of vleermuizen zijn productiever en beter beschermd wanneer ze opgaan in de massa. Maar soms keert die collectieve rationaliteit zich tegen zichzelf. Wanneer woestijnsprinkhanen zich door veranderingen in hun omgeving instinctmatig in een zwerm beginnen te bewegen, verandert de zwerm op termijn in een allesverslindende plaag die eerst haar omgeving, en dan zichzelf verwoest. Wat heeft de mens met deze sprinkhanen gemeen? In deze urgente en bedachtzame tekst vol met sprekende beelden, reflecteert Benjamín Labatut op de rol van logica en chaos, rede en verbeelding, individu en collectief in een wereld die in brand staat.

Vertaling Mari Alföldy

Dat we na ‘de dood van God’ alle mythen achter ons zouden hebben gelaten, schrijft László Földényi, is een misvatting. Toen de mens het geloof in een transcendente wetgever opgaf, ontstond er een leegte die zelf tot geloof werd verheven. En in de afwezigheid van absolute waarheid of moraliteit kon iedere leugen het tot werkelijkheid schoppen, zolang maar genoeg mensen zich eraan overgaven. In een even erudiet als angstwekkend betoog legt Földényi de wortels van het twintigste-eeuwse fascisme bij de opkomende massamaatschappij, en stelt hij de indringende vraag: waar staan we nu?

Vertaling Huub Stegeman

Nu de geopolitieke verhoudingen op losse schroeven staan, zal Europa zichzelf opnieuw uit moeten vinden. Maar we moeten ervoor waken, schrijft Maurizio Serra, daarbij in een nieuw isolationisme te vervallen, onszelf als ‘Fort Europa’ van de buitenwereld af te schermen. Het vernieuwde Europa, aldus de Italiaanse diplomaat en intellectueel, zal een Europa moeten zijn dat is geworteld in cultuur en humanisme. Een Europa van verbinding en openheid, dat zijn erfgoed met de wereld deelt en buiten-Europese invloeden als een verrijking verwelkomt.

Vertaling Frank Lekens

Het Europese nationalisme dat vanaf het einde van de achttiende eeuw opgang maakte, wilde alle bewoners van een gebied tot één volk verenigen op basis van een gedeelde taal, geloof en soms ook vijand. Het Indiase nationalisme, stelt Ramachandra Guha, zag er lange tijd heel anders uit. Belangrijke Indiase figuren zoals Gandhi en Rabindranath Tagore droegen een vorm van patriottisme uit die talige en religieuze inclusie omarmde. Maar wat is daar nu nog van over? In zijn bijdrage schetst en verklaart Guha de beklemmende politieke verenging in India.

Vertaling Gertjan Wallinga

Wat leert de Heilige Schrift ons over idolatrie, en welke afgoden zien we terug in onze hedendaagse samenleving? In een prachtige, geleerde tekst duidt abt Gregory Polan de plaats die afgoderij in de Bijbel inneemt. Met de Bijbel in de hand wendt hij zich vervolgens tot de wereld van vandaag. Hoe kunnen we ons verre houden van de verleiding om valse profeten na te volgen en betekenisloze objecten te vereren?

Vertaling Jabik Veenbaas

In onze zoektocht naar wijsheid en betekenis zijn we al snel geneigd ons op het verleden te richten. Of net andersom: om ons te enten op vooruitzichten, dromen en visioenen. Waaraan ontlenen geschiedenis en toekomst die bijzondere waarde? Zijn zij niet slechts verschijningsvormen van het heden, op andere momenten in de tijd? In een dromerige, begeesterde overpeinzing reflecteert Leon Wieseltier op de menselijke verhouding tot de tijd, en op de politieke, culturele en spirituele consequenties van dien.

Vertaling Thomas Heij

De crisis waar de westerse wereld zich in bevindt, aldus Rod Dreher, is bovenal een spirituele crisis. De dood van God – de verzwakking van het christelijke geloof in de Verenigde Staten en Europa – ligt aan de basis van alle problemen waar de 21e-eeuwse samenleving mee te kampen heeft. In zijn bijdrage bepleit hij een terugkeer naar het christendom en de traditionele maatschappelijke instituties.

Vertaling Hamide Doğan

Op 28 september 2024 sprak de Turkse Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk in Rotterdam zijn Nexus-lezing uit. In deze uitgebreide versie van de lezing, hier naar het Nederlands vertaald, vertelt Pamuk over de totstandkoming van zijn Museum van de Onschuld en over de musea die hem inspireerden. Aan de hand van zijn eigen ervaringen pleit hij voor musea die niet groots en collectief zijn, maar die net als romans individuele verhalen vertellen. Juist zo, aldus Pamuk, kan kunst het menselijke vertegenwoordigen.

Vertaling redactie

Na afloop van de Nexus-lezing door Orhan Pamuk volgde een vraaggesprek tussen Pamuk en Rob Riemen. Een deel van het gesprek is opgenomen in deze uitgave van Nexus. In de tekst gaat Pamuk verder in op de rol die musea kunnen spelen in de vertegenwoordiging van de idee Europa. Hij reflecteert op de gecompliceerde plaats van ‘de klassieken’ in kunst en literatuur, en vertelt wat schrijven voor hem betekent.