Nexus 13

Zeven essays opdat het collectieve geheugen, de morele en historische kennis niet worden verontachtzaamd.

Het succes van de verzorgingsstaat en de welvaartsmaatschappij bergt het gevaar in zich dat het geweld dat door civilisatie maar in schijn beteugeld word, doodgezwegen wordt. Wanneer het kwaad zich dan toch manifesteert, moeten krachten buiten de religie gevonden worden, om zich hiertegen te verzetten.

Juist nu men meende de kracht van de burgerlijke maatschappij ontdekt te hebben, opent zich in haar midden een afgrond van haat, verwaarlozing, onmenselijkheid en moordlust.

Karl Kraus heeft de strijd aangebonden de pers en de technologie omdat hij scherper dan zijn tijdgenoten zag, hoe banalisering en commercialisering de weg effenden voor de massawaan, die de wereldoorlogen in Europa mede hebben helpen te ontketenen.

Massaconsumptie van economische en politieke aard is machteloos zonder een bemiddelend en reproducerend apparaat.

Het idee van de vooruitgang is jong, gezien in het licht van de menselijke beschaving. De oude Griekse mythologie schilderde een cyclische neergang, steeds slechtere tijden wisselden elkaar af, tot uit de absolute neergang weer iets nieuw zou ontstaan, de joodse visie was lineair, er was een steeds grotere neergang tot de Messias een nieuw tijdperk zou inluiden. De moderne idee van vooruitgang heeft twee hoofdstromingen, de voortuitgang van de techniek en de vervolmaakbaarheid van de mens, met universele democratie als einddoel. De middelen om dit doel te bereiken zijn nog niet gevonden.

De moderne mythe van de vooruitgang is een vermoeden dat mensen en samenlevingen beter gedijen als het hen vrij staat op de rede en niet op de autoriteiten te vertrouwen.

De ontwikkeling van normen voor menselijk gedrag zijn onontbeerlijk voor de aanpak van de milieuproblemen. Daarbij kan het economisch denken een grote steun zijn. Geloof en betrokkenheid verbeteren het milieu niet, hiervoor zijn rationeel denken, economische analyse en normvaststelling nodig.

Wij kunnen de schade aan het milieu beperken door verstandig te zijn, maar we kunnen de invloed, die wij op het milieu hebben, niet elimineren door ons moreel beter te gedragen.

Door pluralisme gelijk te stellen met tolerantie wordt het moeilijk om vanuit de eenheid van eigen cultuur normen en waarden tot begrip voor andere opvattingen te komen. Pluralisme kan tot vervlakking en waarde-loos denken leiden. Ware tolerantie komt pas voort uit een eigen cultuurwereld, die zich open stelt voor verschillende andere culturen.

Pluralisme is het slordige standpunt dat er misschien meer dan één juiste beslissing is en dat het een vergissing is dat te zien als een betreurenswaardige zaak of als een weerspiegeling van menselijke zwakheid of onwetendheid.

Pluralisme is een verworenheid van de geseculariseerde westelijke cultuur en democratie. Fundamentalisme is zijn doodsvijand, omdat deze de politieke legitimiteit terugvoert naar religieuze dogma’s, die voor totalitaire doeleinden gebruikt worden.

De sleutel van de politieke ideeëngescheidenis van het liberalisme ligt in de neutralisering van het theologisch-politieke probleem.

Na de eenwording van Duitsland wordt het debat over de waarde van de nationale cultuur weer in alle hevigheid gevoerd. De generatie van na-oorlogse Duitse schrijvers stonden onzeker tegenover hun staat en hun geschiedenis, zoals dit o.a. in het werk van Botho Strauss duidelijk naar voren komt. De Duitse schrijvers zoeken thans naar een nieuwe invulling van hun nationale identiteit en dat levert grote spanningen op.

In het tijdperk van de koude oorlog is er in een grotendeels geseculariseerde wereld blijkbaar behoefte aan een nieuwe verankering van de uitgangspunten van de eigen politiek.