Nexus85-web
Tijdschrift Nexus

Nexus 85

Tijdelijk met korting: gebruik bij het afrekenen de waardebon Nobel10 en betaal geen 25, maar 15 euro.

Wanneer waarheid en rechtvaardigheid worden weggeveegd door leugens, macht, afgunst en eigenbelang, moeten moedige mensen opstaan en zich zonder aarzelen uitspreken. Zoals Zola zich met J’accuse…! krachtig verzette tegen giftig nationalisme en antisemitisme, zo sprak Benedetto Croce zich uit tegen het fascisme, zo sprak Thomas Mann zich uit tegen het nazisme, en zo sprak Aleksandr Solzjenitsyn zich uit tegen niet alleen het stalinisme, maar ook het holle hedonisme van het Westen.

In Nexus 85, ‘Hartenkreten’, leest u hun aanklachten, en die van hedendaagse auteurs die door hen werden geïnspireerd. Want met de Europese bureaucratie, de terugkeer van het fascisme, de deplorabele staat van het onderwijs, de cancelcultuur en de gevaren van social media is er ook in onze tijd genoeg aanleiding voor een hartenkreet.

Nog geen lid?
Wist u dat u lid kunt worden van het Nexus Instituut? Sluit u aan bij een groeiende groep cultuurliefhebbers en help ons de traditie van het Europees humanisme levend te houden. Leden ontvangen drie maal per jaar het cultuurfilosofisch tijdschrift Nexus en profiteren van aanzienlijke kortingen op entreekaarten. Bekijk de mogelijkheden en alle voordelen.

Inhoudsopgave

Hartenkreten

Compassie is een sterke emotie die echter onmiddellijk verdrongen en schaars wordt zodra het tegen het eigenbelang indruist en niet ruimhartig is gevoed door ervaringen en opvoeding. Met moed, het vermogen om boven jezelf uit te stijgen, is het niet anders gesteld.

Epiloog

Vertaling Manon Smits

In 1931 verzorgde Croce in Napels een reeks lezingen die hij later publiceerde als ‘Storia d’Europa nel secolo decimonono’. De laatste lezing, later de epiloog van zijn boek, ging als een schokgolf door het Italië van Mussolini en was een hart onder de riem voor vele antifascisten.

[Vrijheid] leeft in vele nobele intellecten in alle delen van de wereld, die, verspreid en geïsoleerd, gereduceerd bijna tot een aristocratische maar kleine res publica literaria, haar toch trouw blijven en haar omringen met grotere eerbied en haar hartstochtelijker najagen dan in de tijd dat niemand haar schond of haar absolute heerschappij in twijfel trok, en het volk zich erom verdrong en haar naam schreeuwde, waarmee het die naam juist iets vulgairs verleende, waarvan deze nu is verschoond.

Brief aan de universiteit van Bonn

Vertaling Gerda Baardman

Nadat Thomas Mann zijn Duitse staatsburgerschap en vervolgens ook zijn eredoctoraat aan de universiteit van Bonn worden ontnomen, weet hij dat hij niet mag zwijgen. Deze brief, die Mann schrijft aan de betreffende decaan, is zijn aanklacht tegen het Hitler-regime én de karakterloosheid van de academische wereld.

De zware medeschuld aan de tegenwoordige ellende die de Duitse universiteiten op zich hebben geladen door zich in hun verschrikkelijke wanbegrip van dit historisch tijdsgewricht tot voedingsbodem te maken van de verachtelijke krachten die Duitsland momenteel in moreel, cultureel en economisch opzicht te gronde richten – had me de vreugde over de mij destijds verleende academische eer reeds lang doen vergaan en heeft mij sindsdien belet daar nog gebruik van te maken.

De verantwoordelijkheid van de democratieën

Vertaling Mari Alföldy

In navolging van Thomas Mann en Victor Klemperer levert literatuurcriticus László Földényi in dit essay scherpe kritiek op de autoritaire regering van zijn land, in zijn geval de regering-Orbán in Hongarije.

Hoe heeft Hongarije, ooit het voorbeeldland van het Oost-Europese blok, een autoritaire staat kunnen worden, en waarom? Waarom kan de Europese Unie niet effectief optreden tegen de ontwikkelingen in Hongarije en Polen?

Europa, word wakker!

Vertaling Jabik Veenbaas

De Europese Unie is volstrekt ingeslapen wat betreft haar waarneming van de wil van de gewone burgers, stelt Allan Janik. De EU strompelt van crisis naar crisis en verliest onderwijl haar ziel.

Op het ogenblik heeft Europa veel weg van een gigantische slaapwandelaar die zonder het te weten de brede weg van de zelfopoffering opgaat. En het doet niet zomaar een dutje; het slaapt onrustbarend diep.

De kapitalist van de onlust

In dit knap geschreven stuk met persoonlijke touch geeft Tommy Wieringa een schets en analyse van de bizarre handelswijzen en fascistische retoriek van Thierry Baudet.

Baudet is de bankier van een woedebank, hij verzamelt het verstrooide kapitaal en vermeerdert het. Hij is de kapitalist van de onlust. Om in zijn aanhang een constant niveau van angstige agitatie levend te houden, moet hij hem aldoor dreiging en vijandschap voorhouden. De vijand slaapt nooit, altijd is hij in de weer om de wereld zoals zij die kennen te vernietigen.

Tegen de onechte humanisten

Petrarca spreekt zich uit

Vertaling Huub Stegeman

Als James Hankins in afwachting van de slaap leest in de liefdesgedichten van Petrarca en wegdommelt, ontmoet hij plots de grote maestro. Samen nemen ze enkele recente ontwikkelingen in de wereld door.

Er zijn echter ook aspecten aan jouw tijd die ik echt haat. Ik vind wel dat de menselijke ziel — die ziel waar jouw humanisten niet langer in geloven — is vernauwd en verarmd. Het ontbreekt haar aan de houvast van de traditie en ze droomt niet langer van grootse en nobele daden. Ze wordt niet langer meegevoerd tot verheven hoogten van de contemplatie. Ze lijdt aan schuld en schaamte maar weet niet langer hoe ze vergeving, genade, dankbaarheid en trouw moet voelen.

Een krachtige, verlangende liefde voor het leven

Marjoleine de Vos zet zich in dit bevlogen stuk af tegen een reductionistische wetenschappelijke benadering van de wereld. Ze plaatst daar de blik van de kunstenaar en de liefde voor het leven tegenover. Anthoni van Leeuwenhoek versus Johannes Vermeer.

Er is zoveel, aan zomerzonlicht, herfstbladgeur, de merelzang in de straat op een meiavond, de blauwe flits van een ijsvogel boven het water, een flard van een melodie, rode wangen bij een borreltje, het geroezemoes in een restaurant, de sterrenstilte van de nacht. Je klinkt snel een beetje melig als je alle kleine verrukkingen gaat opnoemen die te ondergaan zijn, en dat moet je dus ook niet doen. Iedereen kent ze en leeft van daaruit. En vanuit de grotere natuurlijk en dan denk ik vooral aan de nabijheid van een levend wezen van wie je houdt, überhaupt aan het vermogen tot liefhebben

Denken als een hypocriet

Een brief aan mijn kinderen

Vertaling Marlies van der Wal

In een brief aan zijn eigen kinderen levert Scott Newstok, Shakespeare-kenner en zelf docent, felle kritiek op de uitholling van het hedendaagse onderwijs. Onderwijs moet niet draaien om allerlei nieuwe technologische snufjes, maar om de vrijheid om samen met andere mensen na te denken en met hen te interacteren, betoogt Newstok.

Ik kan bijna geen beter voorbeeld van hypocrisie verzinnen dan dit: techmiljonairs – die hun fortuin hebben verdiend door ons verslaafd te maken aan hun digitale apparaten! – sturen hun eigen kinderen vaak naar technologievrije scholen, zodat zij ongehinderd het gedachtenspel kunnen ervaren dat anderen wordt onthouden

Een troostrijk verhaaltje

Vertaling Ineke van der Burg

Door de coronacrisis was ook Ingrid Rowland gedwongen haar onderwijs online te verzorgen. Met haar studenten wisselde ze per mail van gedachten over Thucydides, Sophocles, Euripides, Aristophanes en Plato: schrijvers met ervaring met epidemische ziekten, demagogie, de uitholling van menselijke waarden en het deprimerende besef van verval.

Een klein virus benutte razendsnel de mogelijkheden die niet alleen hun open uitwisselingen boden, maar ook hun onverhulde ijdelheid. De roekeloosheid van een gebruikelijke manier van leven, of een enkel achteloos moment, kan onmetelijke schade toebrengen aan de ons omringende wereld, maar ook aan onszelf. De oude Grieken wisten dat als geen ander.

Beschaving en het recht op krenking

Vertaling Jan Willem Bos

Horia-Roman Patapievici botste zelf meermaals met de Roemeense politiek en weet daardoor als geen ander hoe het is als je de mond gesnoerd wordt. In dit essay maakt Patapievici zich kwaad over het ‘cancelen’ van onder meer Brigitte Bardot en J.K. Rowling, en bepleit hij het recht op krenking.

[A]ls we het recht op onbeperkte kritiek toekennen, moeten we ook grievende uitlatingen hun bestaansrecht gunnen. Zonder dit onbeperkte recht op kritiek bestaat er noch morele vooruitgang, noch intellectuele vooruitgang. Morele en intellectuele vooruitgang gaat ten koste van geestelijke gemakzucht die stoelt op conformisme.

Stalinistisch narcisme in onze tijd

Vertaling Margreet Robert-van Boheemen

Toen Sean Wilentz begin dit jaar kritiek leverde op het 1619 Project, kwam hij zelf onder vuur te liggen. In deze brief signaleert Wilentz wat hij noemt ‘stalinistisch narcisme’ op de linkervleugel van de Amerikaanse politiek.

Het liberalisme is niet slechts een verwaterde versie van de ideologie van links. Het is ook geen gematigde centrumpolitiek die zich bevindt tussen een krachtig links en rechts, en al helemaal geen rookgordijn om de heersende macht te beschermen. Het is daarentegen een geheel eigen levenswijze en manier van denken, met een nederige innerlijke bewogenheid ten opzichte van de menselijke onvolmaaktheid.

Syrië monddood

Ontmenselijkt discours en ontzegd actorschap

Vertaling Gertjan Wallinga

De Syrische dissident Yassin al-Haj Saleh ziet dat er in het Westen op drie manieren over Syrië wordt gesproken: geopolitiek, culturalistisch en anti-imperialistisch. Maar in geen van deze drie discours klinkt de belangrijkste stem: de stem van de Syriërs zelf.

Emancipatie is een kwestie van het weerstaan van de drie dehumaniserende krachten: oligarchische regimes die de politiek monddood maken en de grens tussen politiek en misdaad laten vervagen, nihilistisch islamisme met zijn combinatie van imperialistische idealen en aspiraties, en imperialistische en subimperialistische machten

De gevaren van sociale media

Vertaling Laura Weeda

Als internetondernemer kent Andrew Keen de wereld van Silicon Valley van binnenuit. De achteruitgang van traditionele media en de snelle opmars van socialmediaplatforms heeft volgens Keen dramatische gevolgen voor onze cultuur.

We leven in een tijdperk van crises: een waarheidscrisis, een democratiecrisis, een kapitalismecrisis, een klimaatcrisis en, in 2020, een wereldwijde gezondheidscrisis. […] Ze worden allemaal deels veroorzaakt en opgelaaid – zoals die gigantische bosbranden aan de westkust steeds verder oplaaien – door één en dezelfde bron: socialemedianetwerken

Een verscheurde wereld

Vertaling Jan Willem Reitsma

Als Aleksandr Solzjenitsyn in 1978 door Harvard University wordt uitgenodigd voor de ‘Commencement Address’, verwacht iedereen dat de hij, beroemd door zijn boeken over de Goelag, nog eens de waarheid zal vertellen over het Sovjetregime. Niets is minder waar. Tot schrik van velen is het betoog van Solzjenitsyn een aanklacht over het Westen en Amerika in het bijzonder.

Het Westen is zijn burgermoed verloren, zowel in zijn totaliteit als in afzonderlijke landen, in elke regering, in elke politieke partij en natuurlijk in de VN. Die afname is het meest zichtbaar in bestuurlijke kringen en in de intellectuele elite, en doet vermoeden dat de hele samenleving moed aan het verliezen is.