The Empty Family

Colm Tóibín
Penguin/Viking, Londen, 2010

Door Dennis Kersten, Universitair docent Engelse Taal en Cultuur (RU)

Colm Tóibín wordt vaak geïntroduceerd door te verwijzen naar de twee romans waarmee hij werd genomineerd voor de Britse Man Booker Prize: The Blackwater Lightship (1999) en The Master (2004). The Master is misschien wel Tóibíns beste roman. Hoofdpersonage is Henry James, wiens innerlijk leven dankzij Tóibíns overtuigende fictie toegankelijk wordt gemaakt. Het boek won uiteindelijk de Booker Prize niet; die ging in 2004 naar Alan Hollinghursts The Line of Beauty – ook een roman waarin Henry James een belangrijke rol speelt. Sinds het succes van The Master is Tóibín blijven schrijven over James. Tóibíns artikelen over het werk van de Amerikaanse schrijver werden gebundeld in All a Novelist Needs (2010), dat naast essays en recensies ook één kort verhaal bevat: ‘Silence’, Deze fictie is ook terug te vinden in The Empty Family, Tóibíns tweede bundel met korte verhalen, na Mothers and Sons uit 2006. Het boek stond in 2011 op de shortlist van de Frank O’Connorprijs voor korte verhalen.

‘Silence’ was als ‘Afterword’ opgenomen in All a Novelist Needs. Dat geeft te denken: vloeit de fictie logisch voort uit de non-fictie die eraan voorafgaat? Hoe dan ook, publicaties als All a Novelist Needs dragen bij aan Tóibíns reputatie als jamesiaan, waardoor de link tussen beide auteurs snel is gelegd. Het is daarom verleidelijk de korte verhalen in The Empty Family te vergelijken met die van James en te concluderen dat ze beiden meester zijn in het weergeven van niet-geëxpliciteerde spanningen tussen personages. In het geval van The Empty Family zijn dat moeders en zonen, rivalen in de liefde, mensen met een gedeeld geheim verleden en getrouwde mannen met homoseksuele gevoelens.

‘Silence’ staat waar het onderwerp en periodisering betreft enigszins op zichzelf in The Empty Family. Het werkt een aantekening uit een van James’ nagelaten notitieboekjes uit, waarin staat dat Lady Gregory de Amerikaan in 1894 een anekdote aanbood ter verwerking in zijn fictie. Volgens die anekdote wilde ooit een oudere, vermogende man zijn nieuwe, jonge bruid terugsturen naar haar familie, nadat hij tijdens hun huwelijksreis had ontdekt dat zij een andere aanbidder had. In ‘Silence’ is het Lady Gregory zelf die in een soortgelijke situatie terechtkomt: ze trouwt met Sir William Gregory, maar begint een buitenechtelijke relatie met de jongere dichter Wilfrid Scawen Blunt. Omdat ze niet kan leven met het idee dat niemand ooit van haar liefde voor Blunt zal weten, schrijft ze er een aantal sonnetten over, die vervolgens onder de naam van de dichter gepubliceerd worden. Om dezelfde reden vertelt ze Henry James het verhaal van de vermogende man en zijn bruid. ‘Silence’ komt niet uit de verf in de context van The Empty Family; het komt over als een bijlage bij The Master en is krachtiger als sluitstuk van All a Novelist Needs.

‘Silence’ valt uit de toon in The Empty Family, dat voor het overige wel degelijk samenhang kent. Deze samenhang is vooral thematisch: een groot deel van de negen verhalen gaat over individuen die na een verblijf in het buitenland terugkeren naar hun ‘thuis’. Terug uit hun (spreekwoordelijke) ballingschap denken ze na over belangrijke gebeurtenissen in hun verleden. In de meeste verhalen is het grootste drama al geschied. Terugkerende thema’s zijn jeugd en ouderdom, familierelaties, homoseksualiteit en herinnering.

Op basis van The Empty Family mag worden geconcludeerd dat Tóibín de vorm van het korte verhaal beheerst, maar geen vernieuwer van het genre is; de verhalen vallen in ieder geval niet op door vormexperimenten. Daar staat tegenover dat niets afleidt van de precisie waarmee personages geobserveerd en beschreven worden. Tóibín speelt nauwelijks met perspectief of vertelinstantie, wat in de minder succesvolle verhalen (‘The Colour of Shadows’, ‘The New Spain’) tot een zekere vlakheid leidt: in deze verhalen blijft de verteller te veel bij het hoofdpersonage en weet zijn of haar situatie je niet te pakken. Het komt deze verhalen niet ten goede dat Tóibín opvallend spaarzaam is met dialogen; de interactie tussen personages komt daardoor misschien niet altijd tot leven. Dat is precies de makke van ‘Silence’, dat in dit opzicht een toepasselijke titel draagt.

Positieve uitzonderingen zijn ‘Two Women’ en ‘The Street’. In ‘Two Women’ richt de bijna tachtig jaar oude ontwerpster Frances een Ierse pub in als decor voor een film. Frances’ weerzien met Dublin zet haar aan het denken over haar grote liefde, tot ze onverwacht diens weduwe Rachael ontmoet. In dit verhaal reageren personages op elkaar, waardoor lezers inzicht krijgen in Frances’ persoonlijkheid en de invloed van haar vroegere liefdesleven op de vorming van haar karakter. Als gevolg hiervan hebben de gebeurtenissen in het heden een grotere emotionele impact – een effect dat in andere verhalen om eerdergenoemde redenen soms uitblijft. De dialoog waarmee ‘Two Women’ eindigt, is een van de beste in de bundel: het is het eerste gesprek dat Frances en Rachael hebben en, ook al lijkt het voor omstanders alsof ze elkaar al jaren kennen, de lezer voelt aan dat het waarschijnlijk ook hun laatste gesprek zal zijn.

‘The Street’, waarmee The Empty Family afsluit, combineert op de best mogelijke manier elementen uit eerdere verhalen. In ‘The Street’ worden de Pakistaanse immigranten Malik en Abdul verliefd op elkaar. De twee moslims werken in het Spanje van na de aanslagen van 2004 als telefoonverkoper en kapper en worden door hun baas betrapt terwijl ze orale seks hebben en mishandeld. Een meer tolerante collega zorgt ervoor dat ze woonruimte kunnen delen. Malik wordt uiteindelijk door Abdul gevraagd om bij zijn vrouw en kinderen te komen wonen.

‘The Street’ is een gedurfde variatie op de thema’s die de verhalen in The Empty Family bindt; daarnaast zijn Malik en Abdul personages die je als lezer bijblijven. De Spaanse setting en de expliciete beschrijving van homoseks worden slim voorbereid in eerdere verhalen als ‘Barcelona, 1975’ – een kwestie van het strategisch ordenen van bundels als deze. De actualiteit is duidelijker aanwezig dan elders in The Empty Family, maar de maatschappelijke relevantie van het onderwerp wordt nergens zwaar aangezet. Tóibín blijft te allen tijde ingetogen en integer: reden genoeg om hem niet alleen te nomineren voor literaire prijzen, maar hem die ook toe te kennen.