Brief aan Van Gogh

Met deze brief aan Vincent van Gogh won Laura de Bie de schrijfwedstrijd van Nexus Connect in 2023.

Beste Vincent,

Het is lente en vanochtend was ik buiten. Op de hoek van de gracht staat een kastanje in bloei. Een rode. De boom aarzelt niet, ook mij gaf hij geen enkele reden om aan hem te twijfelen. Niet aan de echtheid van het groen van zijn bladeren, de vastberadenheid waarmee hij de wegen van zijn takken heeft gekozen of de tijd die hij koos te bloesemen. Zeg me, hoe kan iets zo waarachtig spreken? Dat niets anders gezegd kan worden dan: ‘Maar dit, dit moet wel waarheid zijn?’

Heb je die groenten weleens gezien, die ze laten groeien in kleine doosjes met allerlei vormen? Ze groeien uit tot de vorm van het doosje en nemen de scherpte van zijn lijnen aan. Als ik naar ze kijk, kan ik de waarheid niet vinden. Wat ik vind is de rationaliteit.

Ik wil je graag vertellen dat ik, toen ik achttien jaar was, van mijn filosofiedocent een boekje kreeg van een schrijver mij destijds nog onbekend. De landweg was de titel, die ik al snel vergat. Ik ging studeren en het boekje belandde in de kast bij mijn ouders in Langbroek, een klein dorp in het midden van Nederland. Het leven in het dorp en de wegen van de mensen daar hadden mij met boosheid vervuld: geen van hen leek op zoek naar antwoorden. Het heil dat ik zocht, zou ik wel vinden aan de universiteit – waar zaken werden geobjectiveerd en verklaard. Ik heb natuurlijk veel geleerd, maar, en dat zal jou niets de verbazen, de waarheid heb ik niet gevonden.

Toen jij jong was, schreef je jouw broer Theo dat je met losse lijnen iets zou maken dat waarder was dan de originele waarheid. Moet jij toen al geweten hebben dat de scherpe lijnen van de rationaliteit alleen, nooit waarachtig kunnen spreken? Zelf heb ik mij vergist door te denken dat de vastberadenheid slechts uit het verklaarbare voort kon komen. Door te denken: hoe kan men anders dan met het verklaren de waarheid spreken? Ik heb de ratio al die tijd als enige bron van het waarachtig weten gedacht. Anders dan jij heb ik de valsheid daarvan niet al in de lente zelfstandig kunnen ontdekken, maar heb ik daar iemand voor nodig gehad: Martin Heidegger, iemand die ook over jou geschreven heeft.

Het was zijn werk waarin ik de jou zo eigen verwondering leerde kennen. Hij liet mij inzien dat met mijn drang om de wereld objectief te begrijpen, ik die wereld, zoals de groenten, slechts de beperkte ruimte van de ratio heb gegeven. Ik wilde zo graag begrijpen en op die manier over de dingen heersen, dat ik de wereld reduceerde tot een verzameling voorwerpen. Heidegger leerde mij dat ik mijzelf met dit begrijpende denken van de wereld vervreemde. Dat in die vervreemding de betrokkenheid op de wereld direct verloren gaat en het wezen van de dingen verdwijnt.

Het wezen dat jij, volgens Heidegger, liet schitteren. Je geeft ons met jouw schilderen de wereld terug zoals hij ons al voortdurend gegeven is. De vastberadenheid waarmee de wereld, zoals de kastanje op de hoek van de gracht, al voortdurend naar ons uitstaat. Is dat dan ook wat je ons wilde laten zien, toen je de boeren op het land schilderde? Dat door hun directe betrokkenheid op het veld, de vervreemding geen plaats had tussen hen en de wereld? Het objectieve liet je varen en zo gaf je ruimte aan een grotere waarheid: die van de vastberaden handeling, die van de irrationaliteit.

Op 26-jarige leeftijd – de leeftijd die jij had toen je definitief voor de kunsten koos – wees een andere docent mij op de wereld van Heidegger. Op een denken ruimer dan dat van de objectiviteit. Op de dingen dichtbij, die mij opeens gaven wat ik altijd elders had gezocht, maar waarvan ik nooit had gezien dat ze al die tijd nabij waren geweest. Ik zag de ijdele hoop die ik op de objectiviteit gevestigd had voor wat hij was. Zag nu pas dat de waarheid al die tijd al om mij heen was geweest, zoals jij haar al veel eerder in de landwegen, de boeren op het veld en de bomen bij je geboorteplaats had gezien.

Na mijn afstuderen (op Heidegger) stuurde mijn moeder een foto van het boekje dat ik in mijn vlucht naar de verklaarbare waarheid jaren ervoor in de kast had gegooid. Het bleek een boekje van Heidegger te zijn. Wat mij al die jaren had gekost om te begrijpen, had mijn docent acht jaar eerder al geschreven: ‘De tekst is toegankelijk, zolang je jezelf laat meevoeren en niet probeert te analyseren.’

De neiging te vluchten in de voorstelbare wereld zal steeds weer terugkomen, maar Heidegger leerde mij dat ik daarmee de wereld reduceer tot iets wat hij niet is, tot slechts een gedeelte van het werkelijkheidsgeheel. Kijkend naar jouw schilderijen wens ik mij een beetje van jouw aandacht voor het telkens al naar ons uitstaande ware. Je doorzag onze onmogelijkheid het te kunnen verklaren of overheersen, maar omarmde de mogelijkheid het te tonen door het met jouw losse lijnen de ruimte te geven om vastberaden tot ons te spreken.

Bedankt dat je zo de ware wereld, de waarheid, aan ons teruggeeft, waardoor ik kan zeggen: ‘Maar dit, dit moet wel waarheid zijn.’

Laura