Nexus 33
Titel uitverkocht op de website? Stuur een e-mail naar [email protected]. Wellicht kunnen we u toch aan een exemplaar helpen!
Carlo Ginzburg hield in 2002 de Nexus-lezing (publicatie in Nexus 35). Als klein kind werd hij met zijn ouders in ballingschap gestuurd. Van zijn moeder, Natalia Ginzburg, bevat dit nummer zowel ‘Winter in de Abruzzen’ over die episode in hun leven, alsook het bijzondere essay ‘Menselijke verhoudingen’.
Zoals Odysseus onlosmakelijk verbonden is met Ithaka, zo is de tweeduizend jaar durende ballingschap van het joodse volk verbonden met Jeruzalem. Met zijn essay ‘Ons vaderland, de tekst’ plaatst George Steiner zich echter in de traditie van het jodendom als een anti-nationalistisch, kosmopolitisch geestelijk ideaal, waarvan het wezen, het thuis, gevonden wordt door lezing, interpretatie en het zich eigen maken van ‘de tekst’.
De Roemeen Norman Manea is een van die talloze miljoenen wier leven in de 20ste eeuw getekend werd door ballingschap. Op vijfjarige leeftijd werd hij naar een concentratiekamp in de Oekraïne gedeporteerd. Hij overleeft het kamp en komt terug in een land dat in de greep is van de communistische dictatuur. Na vele omzwervingen keert hij nog eenmaal terug naar zijn geboorteland, het land waaruit hij werd verjaagd omdat hij jood, intellectueel en kunstenaar was. Zijn ervaringen staan in ‘Terugkeer van een relschopper’.
Inhoudsopgave
Lectori salutem
Ballingschap en het verlangen naar terugkeer zijn met elkaar verbonden als Odysseus en Ithaka.
Steiner vreest dat een joodse staat onvermijdelijk zal leiden tot alle excessen van het heidendom voor welke ?thuis? gelijk is aan bodem, eigen volk, nationalisme en onvermijdelijke consequenties zoals geweld en intolerantie.
Terugkeer
Korte bespiegelingen over het thema ballingschap en heimwee naar het verlorene, zoals dit bij verschillende schrijvers tot uiting komt.
Het ware thuis van de mens is niet van stoffelijke maar van geestelijke aard. Je vindt het niet door naar wat dan ook terug te keren in dit bestaan, maar door het huidige bestaan te overstijgen.
Terugkeer van een relschopper
Vertaling Jan Willem Reitsma
In een kritisch en introspectief reisverslag analyseert de schrijver zijn indrukken van een dertiendaags bezoek aan Roemenië, zijn land van herkomst, dat hij elf jaar eerder als politiek vluchteling had verlaten.
De ballingschap, dat embleem van de postmoderne geglobaliseerde maatschappij, vergroot de mogelijkheden van de verbannen tekst en bagatelliseert haar onmogelijkheden, in een tijd die richtingloosheid en een gebrek aan samenhang eufemistisch omschrijft als mobiliteit.
Getuige van het fascisme
Vertaling Peter Bergsma
Josif Hechter, die onder de naam Mihail Sebastian een bekende Roemeense schrijver en essayist werd, wilde zijn joodse achtergrond van zich afschudden en zich met hart en ziel aan de Roemeense cultuur wijden. Het altijd aanwezige, maar na 1925 steeds heviger wordende antisemitisme in zijn land maakte dit streven heel moeilijk. In zijn oorlogsdagboek, dat pas in de jaren tachtig gepubliceerd werd, is een schokkende getuigenis van de moordpartijen op joden, die door de Roemeense fascisten werden uitgevoerd.
Roemenië was van meet af aan een onzeker en verward land, het was economisch achtergebleven en werd geplaagd door endemische en schijnbaar ongeneeslijke conflicten.
Ons vaderland, de tekst
Vertaling Peter Bergsma
Het joodse volk heeft in zijn lange diaspora de tekst van de Hebreeuwse bijbel en de commentaren daarop als huis op zijn rug meegedragen. Vanuit dit huis was een oversteek naar de universele Europese cultuur in de 19e en 20e eeuw niet moeilijk. Maar nationalistische en racistische krachten hebben dit proces belemmerd en voor een deel teniet gedaan. De staat Israël zelf verstikt door zijn nationalisme het voortleven van de joodse cultuur, die alleen als gast in een gastvrije wereld kan blijven bloeien.
Voor de schriftgeleerde, voor het ideaal van schriftgeleerdheid in het joods-zijn, hoeft het huis van de toekomstige tijd niet Israël te zijn.
Deksteen
Persoonlijk verslag over de rouw en ontheemdheid na de dood van een heel goede vriend.
En de treurige waarheid is dat naarmate de pijn van het gemis afneemt, naarmate het nooit-meer minder als een ondoordringbare vesting je gezichtsveld begrenst en zodoende je beleving verhevigt, je de dode nogmaals verliest.
De terugkeer van Czeslaw Milosz
In een poging om te achterhalen wat voor de dichter het begrip werkelijkheid betekent, schetst de auteur vaan de hand Milosz’ levensgeschiedenis de werelden waarin hij existeerde. Als Russische Pool in Litouwen geboren, leefde hij tot 1945 in Warschau. Na 1945 begon zijn ballingschap, eerst in Parijs en later in de Verenigde Staten. Steeds bleef de Poolse taal en cultuur zijn enige echte vaderland.
Ik denk dat de gezondheid van de poëzie het streven is om zoveel van de werkelijkheid te vangen, als maar mogelijk is.
Winter in de Abruzzen
Vertaling Etta Maris
Pas nadat aan haar ballingschap in de Abruzzen een einde was gekomen, besefte de schrijfster dat het gedwongen verblijf van haar en haar gezin in het afgelegen bergdorp tijdens de Tweede Wereldoorlog de gelukkigste tijd van haar leven was geweest.
Dromen worden nooit waarheid en zodra we ze in stukken zien vallen, begrijpen we ineens dat de grootste vreugden van ons leven buiten de werkelijkheid staan.
De menselijke verhoudingen
Vertaling Etta Maris
In een terugblik op haar verleden beschrijft Ginzburg haar ontwikkeling van schoolkind en puber tot zij zelf een gezin had gesticht en moeder was geworden. In haar kinderen herkent zij dezelfde worsteling om een plaats te vinden in het gezin en in de samenleving daarbuiten, als waarmee zijzelf gekampt had.
Centraal in ons leven staat het probleem van onze menselijke verhoudingen: zodra wij ons ervan bewust worden, beginnen we de sporen ervan te volgen en het lange verhaal van ons leven te reconstrueren.