
Nexus 74
Op 12 november 2016 spraken internationale activisten, wetenschappers, schrijvers en filosofen op de jaarlijkse Nexus-conferentie over het thema ‘What Will Save the World?’ In deze uitgave van Nexus schrijven de conferentiesprekers over de uitdagingen waar de wereld voor gesteld is, en beantwoorden zij de vraag wat de wereld kan redden: politiek, kunst, wetenschap of geloof?
Inhoudsopgave
Wat zal de wereld redden?
De taal van de Muzen, de wereld van het boek, de liefde voor de wijsheid zijn fenomenen die horen bij een tijdperk dat definitief voorbij lijkt. Wat is het defect van onze samenleving en wat zal de wereld redden? Rob Riemen introduceert de hoofdvragen van Nexus 74.
Wat zal de wereld redden, en kan het kwade overwinnen? Het zijn vragen die zo oud zijn als de mensheid, en mythologieën, religies en klassieke filosofieën trachten er een antwoord op te geven aan de hand van vertellingen over halfgoden, goden en God; goede werkend, geloof en genade; incarnatie en reïncarnatie; profeten en de Verlosser; de idee van het mens-zijn en het bestaan van het, Goede, Schone en Ware; de macht van de rede… De wereld wordt gered door God of het Goede!
De wereld redden?
Een getuigenisvertaling Jan Willem Reitsma
De Hongaarse filosofe Ágnes Heller ontsnapte ternauwernood aan de dood tijdens het naziregime en ook onder de Sovjetdictatuur was ze haar leven niet zeker, wat haar uiteindelijk dwong haar land te ontvluchten. In dit aangrijpende essay, een weerslag van haar openingslezing op de conferentie, schetst zij haar leven en trekt ze er belangrijke lessen uit.
“Als we de wereld rationeel bekijken, zonder hoop en angst, zullen we niet onverantwoordelijk handelen. Op voorwaarde dat we de voorspelbare gevolgen van onze daden in acht nemen, en die als goede burgers met elkaar bespreken om te achterhalen hoe we de gevaarlijkste optie kunnen vermijden.”
Trump Tower: Triomf van een schaduwwereld
Een voorlopige bibliografische en culturele handleidingvertaling Peter van Huizen
De winst van Trump was een klap in het gezicht die hard aankwam bij velen. Misschien nog wel het meest bij journalist Sidney Blumenthal, trouwe adviseur en vriend van Clinton. In dit monumentale essay neemt Blumenthal de lezer mee langs enkele literaire hoogtepunten, die het verschijnsel Trump voorspelden of duiden.
“De oudejaarsavond op Mar-a-Lago roept niet alleen de feesten op in Gatsby’s herenhuis, maar ook een ander bezit op Long Island — dat van de familie Corleone. Trumps familiegeschiedenis roept parallellen op met het epos van de Corleones. Maar welke Corleone paste bij welke Trump?”
Een kosmopolitisch appel
vertaling Manon Smits
Elif Shafak, de meest gelezen Turkse schrijfster, stelt zichzelf en de lezer in dit essay de vraag wat er gebeurt wanneer het politieke discours net dat ene element van de literatuur overneemt dat voorbehouden moet blijven aan de literatuur: ongrijpbaarheid. Wat gebeurt er wanneer in de politiek de logica en rede verdwijnen, en tegenstrijdigheid en tegenstellingen heersen?
“Wij zullen de onontbeerlijkheid van democratie leren van populisten; we zullen de schoonheid van diversiteit leren van xenofoben en we zullen de dringende behoefte aan sterke internationale samenwerking leren van nationalisten. Wat zij ook zeggen, wij zullen er het tegengestelde van leren.”
Gedijen in een wereld die we niet kunnen redden
vertaling Barbara de Lange
De wereld veranderen is volgens theoloog Miroslav Volf geen gecompliceerde zaak: het is een kwestie van een steen gooien of een trekker overhalen. De vraag is of het mogelijk is om de wereld te verbeteren of zelfs te redden? Welke motieven liggen daaraan ten grondslag? En hoe dienen we om te gaan met hetgeen dat niet gered kan worden?
“Wij leven niet in de allerdonkerste tijden, bij lange na niet. De hoeveelheid dodelijk geweld is bijvoorbeeld gestaag afgenomen terwijl de gemiddelde levensverwachting is gestegen, en dat is niet niks. Ondanks alle verbluffende technologische verworvenheden en de enorme toename van de rijkdom lijkt een utopie niet in het verschiet te liggen. Waarom niet?”
Wat kan de wereld redden?
vertaling Jelle Noorman
Van een dichter van de statuur van Adam Zagajewski verwacht je dat hij volmondig ‘de poëzie’ antwoordt op de vraag wat de wereld zou kunnen redden. Toch besluit de poëet om in dit essay niet onmiddellijk naar die conclusie te springen, en eerst stil te staan bij de essentie van de dichtkunst. Zijn de literatuur, de poëzie en de maatschappij wel zo nauw met elkaar vervlochten als vaak wordt aangenomen?
“Literatuur en kunst ontberen de macht om het menselijke universum een stabiele bestendigheid te verlenen. Desondanks dragen schrijvers en kunstenaars een verantwoordelijkheid voor alles om ons heen. Ze zijn niets of niemand rekenschap verschuldigd. Ze kunnen ons wel enorm in de steek laten, zoals degenen die heulden met dictators of onmenselijke regimes, maar ze zijn dan weer niet bij machte verwoeste steden en verwoest moreel besef te herstellen.”
De waardigheid van Gods volk
De positie van de mens in het tijdperk der wetenschapvertaling Jabik Veenbaas
Bisschop Marcelo Sánchez Sorondo is niet alleen een vertrouweling van paus Franciscus, maar ook een eminent filosoof. In dit optimistische essay constateert hij dat de ‘gemondialiseerde onverschilligheid’ een van de grootste uitdagingen van onze tijd is. Hoe moeten we daarmee omgaan en hoe verhouden de razendsnelle ontwikkelingen in de technologie zich tot de waarden van het christelijk geloof?
“We moeten de beste tekenen van onze tijd weten waar te nemen in het oprecht en noodzakelijk in stand houden van de centrale positie van de menselijke persoon, van waarheid, gerechtigheid en trouw en van de eenheid die kenmerkend is voor het volk van God.”
Vergiffenis
Het overwinnen van gerechtvaardigde wrokvertaling Menno Grootveld
Als de wereld niet kan worden gered, bestaat er altijd nog iets dat haar tot een betere plek kan maken. In dit essay verkent filosoof Avishai Margalit het begrip ‘vergiffenis’: de omstandigheden waarin vergeving op kan treden, de relatie tussen slachtoffer en dader, en welke offers er soms gebracht moeten worden.
“Vergiffenis is een nobele daad. Het is niet noodzakelijkerwijs een juiste of zelfs goede daad. Degenen met een nobele geest weten wanneer ze moeten vergeven, wanneer dat toepasselijk is. Het is echte macht.”
Bedreigingen voor onze beschaving
Een Afrikaans perspectiefvertaling Ineke van der Burg
Sommigen praten over politiek, anderen leven haar. Douglas Mwonzora is een van de Zimbabwaanse oppositieleiders die zich verzetten tegen het schrikbewind van dictator Robert Mugabe. Een bittere strijd, waarin hij al drieëndertig keer is opgepakt. In dit essay onderzoekt Mwonzora de kern van de problemen van zijn continent: de erfenis van het kolonialisme.
“Het koloniale systeem schiep ongelijkheid die vervolgens is overgedragen op de onafhankelijke staat. Deze ongelijkheid lokt een kettingreactie uit van ernstige bedreigingen voor onze beschaving. Ze remt economische groei en leidt tot eeuwige armoede. Ze veroorzaakt zowel gezondheids- als andere sociale problemen en is de grootste oorzaak van politieke instabiliteit in Afrika.”
Wat de wereld nodig heeft
vertaling Jan Tazelaar
Rechtsfilosoof Leif Wenar behandelt in dit essay een probleem dat volgens hem ten grondslag ligt aan vele wereldwijde problemen: de winning van en handel in aardolie. Niet alleen reikt dit vraagstuk veel verder dan velen in eerste instantie denken, ook de oplossing heeft verregaande gevolgen.
“We moeten begrijpen hoezeer ons dagelijks leven afhankelijk is van olie. Vanwege de klimaatverandering zullen we zo snel mogelijk van die afhankelijkheid moeten genezen. Maar dat gaat vele jaren kosten, want op dit moment verbruikt de wereld nog steeds 159.000 liter olie per seconde.”