Nexus 82
Nexus 82, ‘Terugkeer naar de Toverberg’ bevat een keur aan inspirerende teksten op de grens van kunst, cultuur en politiek. Drie prachtige klassieke essays van Thomas Mann, Jan Patočka en George Steiner openen dit nummer. U leest een uitgebreid verslag van de Nexus-lezing van Ai Weiwei, en van het scherpe debat tussen Bernard-Henri Lévy en Aleksandr Dugin. Naar aanleiding van hun bijdrage op het Nexus-symposium 2019, ‘The Magic Mountain Revisited’, reflecteren zes jonge schrijvers op de uitdagingen van deze tijd. Tot slot betoogt de kersverse winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur, Olga Tokarczuk, waarom vertalers de wereld redden.
Inhoudsopgave
Terugkeer naar de Toverberg
De kunstenaar en de maatschappij
Vertaling Gerda Baardman
Dit essay van Thomas Mann was oorspronkelijk een radiovoordracht voor de BBC over ‘The Artist and Society’, gegeven in 1952. Een jaar later publiceerde de UNESCO deze tekst naar aanleiding van een groot congres in Venetië met als onderwerp: ‘Der Künstler in der modernen Gesellschaft’, een bijeenkomst waar bijna 300 kunstenaars uit de hele wereld aan deelnamen. Het essay sluit naadloos aan bij Manns visie over de maatschappelijke rol van de kunstenaar zoals hij die in de jaren dat hij zijn De Toverberg schreef begon te ontwikkelen.
De kunst is verbonden met het goede, en goedheid is verwant aan wijsheid en nog meer aan liefde… Ze veracht het slechte, maar ze is nooit in staat geweest de overwinning van het kwaad te voorkomen; ze wil zin geven, maar tegen de bloedigste onzin vermag ze niets. Ze is geen macht, alleen een troost. En toch is ze de mensheid vanaf het eerste begin tot metgezellin gegeven, als spel van de diepste ernst, als toonbeeld van alle streven naar volmaaktheid, en de mensheid zal het door schuld vertroebelde oog nimmer van haar onschuld kunnen afwenden.
De mens van de geest en de intellectueel
Vertaling Willem Visser
Jan Patočka, de Tsjechische filosoof, dissident en leermeester van onder anderen Václav Havel, is de man die in zijn voordrachten over Europa altijd de stelling verdedigde dat de ware identiteit van Europa bestaat uit ‘de zorg om de ziel’. De Toverberg van Thomas Mann is als bildungsroman de perfecte illustratie van deze stelling. Patočka, die door het communistisch regime een leerverbod was opgelegd, hield op 11 april 1975 voor een klein groepje van zijn studenten bij hem thuis het onderstaande betoog, waarin hij stelt dat ‘de zorg om de ziel’ weer net iets anders is dan een intellectueel of academisch bestaan.
In het geestelijke leven is het dus mogelijk om juist zonder vaste grond een eenheid te vinden, en is het mogelijk die absolute negativiteit, die negatieve scepsis en het negatieve nihilisme te overwinnen zonder dogmatisch te zijn of te worden… Wie het zo voorspiegelt alsof politiek voor de geestelijke mens iets beneden de waardigheid is van zijn geestelijke activiteiten, iets wat zulke geestelijke activiteit bederft en vernietigt, die maakt zich schuldig aan de allerergste sofisterij die je je maar kunt voorstellen.
Humane geletterdheid
Vertaling Jan Willem Reitsma
George Steiner, een polyhistor en Europees humanist bij uitstek, publiceerde in 1963 het onderstaande pleidooi voor een vorm van geletterdheid en de kunst van het lezen, welke onontbeerlijk zijn voor een cultuur die haar humane waarden niet wil verliezen.
De belangrijkste functie van de kritiek is het beoordelen van hedendaagse literatuur… Het zal duidelijk zijn dat de criticus een speciale verantwoordelijkheid draagt voor de kunst van zijn eigen tijd. Daarvan moet hij zich niet alleen afvragen of ze blijk geeft van technische vooruitgang of raffinement, of ze nieuwe stijlelementen kent of behendig aanhaakt bij de gevoeligheden van het moment, maar ook of ze iets toevoegt aan of wegneemt van de geslonken voorraad morele intelligentie.
De terugkeer van Settembrini en Naphta in de 21e eeuw
Vertaling Gertjan Wallinga
Het Nexus-symposium ‘The Magic Mountain Revisited’ opende met een debat tussen de filosofen Bernard-Henri Lévy en Aleksandr Dugin, in de geest van de beroemde discussies tussen Settembrini en Naphta in De Toverberg. Deze indrukwekkende intellectuele schermutseling is hier terug te lezen.
Lévy: U zegt dat u de islam respecteert, en de Japanse cultuur en de Turkse – en misschien ook de Joden. Maar op twee voorwaarden: dat iedereen blijft waar hij is, en dat er zo min mogelijk communicatie tussen hen is… De verschillen kennen wij wel. Heeft u evenveel boeken gewijd aan het zoeken naar bruggen, naar verbanden?
Dugin: Als wij te snel bruggen gaan bouwen, zonder de structuur van de ander te kennen – het probleem is de ander. Het Westen begrijpt niet dat de ander iets positiefs is. Als wij direct naar bruggen gaan zoeken, dan zijn dat illusies en geen bruggen, omdat wij onszelf erop projecteren. De ander is dan hetzelfde, de ideologie van hetzelfde. Wij moeten eerst proberen te begrijpen wat ‘andersheid’ is.
Nu ik Hans Castorp ben...
Vertaling Marlies van der Wal
Op het Nexus-symposium ‘The Magic Mountain Revisited’ spraken jonge kunstenaars en activisten als hedendaagse Hans Castorps over de liefde, het leven en de dood, over de politieke uitdagingen van onze tijd en welk onderwijs we nodig hebben om die uitdagingen het hoofd te bieden.
Liefde is het vermogen om je met anderen te verbinden, om echt te voelen wat anderen voelen. Ze is de draad die het weefsel van onze maatschappijen bij elkaar houdt, zoals de wet van aantrekkingskracht via de zwaartekracht het universum bij elkaar houdt. We zijn sociale wezens, die niet alleen door belangen worden gedreven.
Nu ik Hans Castorp ben...
Vertaling Piet Meeuse
Op het Nexus-symposium ‘The Magic Mountain Revisited’ spraken jonge kunstenaars en activisten als hedendaagse Hans Castorps over de liefde, het leven en de dood, over de politieke uitdagingen van onze tijd en welk onderwijs we nodig hebben om die uitdagingen het hoofd te bieden.
Wat we nodig hebben is een offensievere overdracht van waarden en van de waarde van instituties. Het gaat erom on de instituties eigen te maken: we moeten laten zien dat ze ons iets waard zijn, moeten ervoor instaan, en desnoods ervoor vechten.
Nu ik Hans Castorp ben...
Vertaling Gertjan Wallinga
Op het Nexus-symposium ‘The Magic Mountain Revisited’ spraken jonge kunstenaars en activisten als hedendaagse Hans Castorps over de liefde, het leven en de dood, over de politieke uitdagingen van onze tijd en welk onderwijs we nodig hebben om die uitdagingen het hoofd te bieden.
Al te lang ontbreekt in de algemene partituur van de grote menselijke symfonie een gevoel voor detail, de belangrijke waarde van elke individuele stem. De Toverberg is ook een voorbeeld van het belang van de vele stemmen, van de meerstemmigheid van de natuur. Het is een berg van stemmen waar iedereen zijn eigen melodie zingt afhankelijk van zijn pad, van zijn wortels.
Nu ik Hans Castorp ben...
Vertaling Aad Janssen
Op het Nexus-symposium ‘The Magic Mountain Revisited’ spraken jonge kunstenaars en activisten als hedendaagse Hans Castorps over de liefde, het leven en de dood, over de politieke uitdagingen van onze tijd en welk onderwijs we nodig hebben om die uitdagingen het hoofd te bieden.
Het is hard nodig dat we pas op de plaats maken, zoals Castorp probeerde te doen, en alles weggooien wat niet deugt, wat niets waard is; dat we met kracht de bizarre vergelijking verwerpen die ‘eenvoudig’ gelijkstelt aan ‘gemakkelijk’. In deze uiterst vreemde moderne tijd is gemak een absolute en welhaast heilige waarde geworden die ik betwist zo vaak ik kan. Er is geen menselijke of filosofische grondslag voor de collectieve verkleutering waarin we worden ondergedompeld, de constante neerwaartse trend, de zoektocht naar de kleinste gemene deler, het streven naar het minst slechte.
Nu ik Hans Castorp ben...
Vertaling Frank Lekens
Op het Nexus-symposium ‘The Magic Mountain Revisited’ spraken jonge kunstenaars en activisten als hedendaagse Hans Castorps over de liefde, het leven en de dood, over de politieke uitdagingen van onze tijd en welk onderwijs we nodig hebben om die uitdagingen het hoofd te bieden.
Treed de fundamentele vragen in je eentje tegemoet. Omarm het onbehaaglijke besef dat ze te ingewikkeld voor jou zijn om ze volledig te doorgronden. Maak jezelf op voor een geheel nieuwe mate van authenticiteit en rigoureus doordenken. Word een dissident, zelfs in een vrije samenleving. Word intellectueel onaangepast. Ga met elkaar in discussie. Ontdek het verkwikkende gezelschap van andere eenzame mensen.
Nu ik Hans Castorp ben...
Vertaling Koen Boelens
Op het Nexus-symposium ‘The Magic Mountain Revisited’ spraken jonge kunstenaars en activisten als hedendaagse Hans Castorps over de liefde, het leven en de dood, over de politieke uitdagingen van onze tijd en welk onderwijs we nodig hebben om die uitdagingen het hoofd te bieden.
Waar is de Bildung gebleven? Misschien is ze te vinden op talloze plaatsen en verschillen die per persoon… in een boek dat op de universiteit niet wordt genoemd of nauwelijks behandeld; in een klein, onafhankelijk tijdschrift; in een filmhuis; in een opmerking van een inspirerend persoon… in een gesprek tussen gewone mensen waaraan je niet deelneemt; in een betekenisvolle demonstratie op straat, desnoods op de achterste rij.
De verantwoordelijkheden van een kunstenaar
Vertaling Pon Ruiter
Op 25 mei 2019 hield de befaamde kunstenaar en activist Ai Weiwei de 26e Nexus-lezing. In gesprek met Rob Riemen vertelde hij over zijn opvoeding en scholing, de relatie tussen China en het Westen, waarheid en schoonheid in de hedendaagse kunst en de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de kunstenaar.
Of je nu een gewoon individu bent of een kunstenaar, de essentie van wat je doet is uitdrukking geven aan jezelf… Dat is niet los te zien van je maatschappelijke verantwoordelijkheid, omdat je bepaalde ideeën over schoonheid en waarheid uitdraagt en denkt dat anderen er baat bij zullen hebben. Zelfexpressie is een vorm van leven.
Hoe vertalers de wereld redden
Vertaling Iwona Guść
De Nobelprijslaureaat Olga Tokarczuk gaf deze voordracht over de waarde van literatuur en het belang van vertalen tijdens de vierde editie van Literaire Ontmoetingen in Gdańsk in april 2019.
De verantwoordelijkheid van de vertaler is gelijk aan die van de schrijver. Beiden waken over een van de belangrijkste dimensies van onze beschaving: de mogelijkheid om de meest intieme individuele ervaring op anderen over te dragen en die ervaring gemeenschappelijk te maken in de verbazingwekkende daad van culturele schepping.