Nexus 91
Aan het einde van oorlogsjaar 2022, met een nieuw jaar op komst, verschijnt Nexus 91, ‘Een nieuw begin’, met een tiental essays. Negen van de essays – van Andrej Tarkovski, Edoardo Albinati, Michail Sjisjkin, Allan Janik, Gregory Claeys, Volodymyr Yermolenko, Andrea Malvido, Bill McKibben en Miroslav Volf – zijn geschreven met de intentie ons inzicht en bemoediging te bieden voor het realiseren van een nieuw begin. Het slotessay van David Rieff staat daar lijnrecht tegenover en betoogt dat alles bij het oude zal blijven. De keus is aan ons. De consequenties van die keuze ook.
Nog geen lid?
Wist u dat u lid kunt worden van het Nexus Instituut? Sluit u aan bij een groeiende groep cultuurliefhebbers en help ons de traditie van het Europees humanisme levend te houden. Leden ontvangen drie maal per jaar het cultuurfilosofisch tijdschrift Nexus en profiteren van aanzienlijke kortingen op entreekaarten. Bekijk de mogelijkheden en alle voordelen.
Inhoudsopgave
Over de Apocalyps
Vertaling Frank Lekens
In 1984 hield de beroemde Russische cineast Andrej Tarkovski een lezing voor een Londens publiek, over het Bijbelboek de Apocalyps. In deze voordracht, hier voor het eerst naar het Nederlands vertaald, leest Tarkovski het Bijbelboek als een ‘uitdrukking van een oneindig aantal verbanden met het absolute’ , en met de spirituele toestand van de mens. Dat deze toestand in wezen open is, ligt in de kern van het boek Apocalyps – aldus Tarkovski. En die openheid is even tragisch als inspirerend; even noodlottig als hoopgevend.
Wat is de Apocalyps? Zoals ik al zei, is het naar mijn mening een beeld van de menselijke ziel, met al zijn verplichtingen en verantwoordelijkheden. Ieder mens ondergaat wat in het boek Openbaring staat beschreven – dat wil zeggen, niemand kan eraan ontkomen. Uiteindelijk kunnen we daarom zeggen dat er geen verschil bestaat tussen het lijden en sterven van één persoon aan het eind van zijn of haar leven en het lijden en sterven van miljoenen aan het eind van de geschiedenis, want de mens kan alleen die pijn verdragen die hij aankan.
Alle begin is nieuw
Vertaling Pieter van der Drift en Manon Smits
Kort na de afloop van het schooljaar in de gevangenis waar hij doceert, reflecteert Edoardo Albinati in een mooi en veelzijdig essay op de betekenis van ‘een nieuw begin’. Zijn overdenkingen voeren van het begin van een nieuw schooljaar, naar de op- en aflopende beweging van de canto’s in De goddelijke komedie die hij zijn studenten in de gevangenis laat lezen, naar de rol van begin en einde in de kunst en in het schrijfproces, naar de onder- en opgang van wereldse beschavingen.
Het nieuwe begin is onbekend, behalve voor valse profeten. Daar zijn er een heleboel van, en een herrie dat ze maken!
Een nieuw begin voor de Amerikaanse democratie
Vertaling Ineke van der Burg
Hoe kunnen democratische waarden behouden blijven in een samenleving waar men hoe langer hoe meer op emoties teert? Hoe ontdoen de VS zich van het juk van de demagogie? Via een verrassende beschouwing van het traditionele Atheense theater, de ideeën van Bernard Crick en de filosofie van Aristoteles, overdenkt Allan Janik de toekomst van de Amerikaanse politiek.
Mensen die op hun emoties teren, voelen zich machtig zodra ze handelen – en voelen – conform de massa gelijkgezinde ‘gewone’, dat wil zeggen paranoïde mensen. Hen ervan overtuigen dat ze van ‘gedachten moeten veranderen’, moet beginnen met een heroriëntatie op hun emoties. […] De opgave bestaat uit het scheppen van een nieuwe sociale mythologie waarmee deze mensen zich kunnen identificeren.
De Russische ouroboros
Vertaling Gerard Cruys
Is een nieuw begin mogelijk voor Rusland? Over die vraagt buigt de Russische schrijver Michail Sjisjkin zich, in een indrukwekkende, erudiete en aangrijpende dialoog. Ondanks de hoopvolle tegenwerpingen van een gefingeerde gesprekspartner, overheerst een pessimistische visie op de toekomst. De oorlog in Oekraïne, suggereert Sjisjkin, is niet met Poetin alleen, maar met het hele Russische machtssysteem -- dat van de ene dictatoriale structuur naar de andere voert.
De Russische geschiedenis heeft in haar eigen staart gebeten en slikt die steeds dieper en dieper in. Gogol heeft ons allemaal op een vogeltrojka gezet, die de toekomst in vliegt. Maar zijn toekomst is onze met lijken bezaaide twintigste eeuw. Nu zou hij Rusland hebben vergeleken met een metrotrein die heen en weer door een tunnel snelt: van eindstation ‘Dictatoriale Orde tot eindstation ‘Democratische Chaos’ wisselen alleen de wanstaltige borden. De afgelopen honderd jaren zijn we in deze trein van ‘Tsaristisch Imperium’ naar ‘Anarchie van 1917’, terug naar ‘Stalinistische Orde’ en vandaar naar ‘Wilde Jaren Negentig’ gereisd. Nu gaan we opnieuw de andere kant op, naar station ‘Zege!’. Wie weet waar de trein verder nog naartoe gaat
Een brandende behoefte aan utopisme
Vertaling Jabik Veenbaas
In een rijk en uitvoerig essay van utopieëndeskundige Gregory Claeys, strijden angstaanjagende doemscenario’s om voorrang met hoopvolle droombeelden. Claeys confronteert ons met de harde realiteit van een aarde die aan consumentisme en de hebzucht van fossielebrandstofproducenten ten onder gaat. Maar hij schetst ook een alternatief: een realistische utopie gebaseerd op een mondiaal milieuorgaan met de naam ECOCOM. Kan de kracht van de utopie de wereld redden?
De mensheid staat dus op een van de meest kritieke kruispunten van haar geschiedenis. Voor het eerst staan we voor de keus of we onszelf gezamenlijk willen redden of willen sterven – want die keus is nog altijd aan ons. Hoewel er veelal met ontkenningsdrang en doemdenken op het dreigende noodlot wordt gereageerd, eisen nieuwe sociale bewegingen en een nieuwe generatie denkers nu dat dit proces wordt omgedraaid […]. Het is nu van wezenlijk belang om hun eisen om te smeden tot een realistisch plan voor de toekomst.
Oekraïne: oorlog, dood en een nieuw begin
Vertaling Peter Huijzer
Gedurende de oorlog die woedt in zijn land, volgen angst, hoop, dood, leven, vernietiging en schepping elkaar in ijltempo op – zo schrijft de Oekraïense filosoof Volodymyr Yermolenko. In een aangrijpend en persoonlijk essay wisselt hij eigen ervaringen en getuigenissen af met filosofische reflecties op de oorlog en met beschouwingen van het verleden en de toekomst van Oekraïne.
Oekraine is niet speciaal. De Oekrainers zijn niet speciaal. Ze zijn gewone mensen die buitengewone dingen doen. Wij werden de gijzelaars van de geschiedenis, die ons vanaf de bergtoppen in de diepte gooit, maar ons vervolgens weer opstuwt.
Dromen van een nieuw begin
Vertaling Alyssia Sebes
Via een serie persoonlijke fragmenten, aangehaalde boeken en sociaal-politieke observaties, denkt de Mexicaanse journaliste Adriana Malvido na over de toekomst van de wereld en van haar eigen land in het bijzonder. Een nieuw begin, schrijft ze, is voor Mexico niet alleen gewenst, maar hoogstnoodzakelijk. En om dat nieuwe begin te realiseren, moeten kunst en literatuur worden aangewend en moet hoop worden gecultiveerd.
We willen opnieuw beginnen. We denken dat het mogelijk is. En, in Mexico, urgent. Wanneer de cijfers niemand meer schokken. Wanneer de extreme wreedheid die we dagelijks op onze schermen zien tot verlamming leidt en vluchtige verstoring tot verdoving. Wanneer marsen onvoldoende blijken om apathie te verslaan. En wanneer de woorden om de dagelijkse gruwelheden van het geweld in mijn land en een groot deel van Centraal-Amerika te beschrijven intussen op zijn en we niet meer weten hoe ze te nomen, laat staan te begrijpen, dan schieten die andere talen ons te hulp. Die van films, de literatuur, het theater, de poezie, de schilderkunst.
Uit de as van de klimaatcrisis
Vertaling Peter Bergsma
Een nieuw begin kan intentioneel worden aangegaan, of kan je overkomen. Dit schrijft de beroemde milieuactivist en journalist Bill McKibben. Waar het de aarde betreft, wordt verandering ons door klimatologische ontwikkelingen enerzijds opgedrongen, en anderzijds is het iets waarvoor we bewust moeten kiezen om verdere desastreuze ontwikkelingen een halt toe te roepen. In dit urgente essay laat hij zien hoe de menselijke beteugeling van ‘het vuur’ de geschiedenis van onze soort in een stroomversnelling bracht, en hoe de geld- en machtswellust van olie- en gasbaronnen die geschiedenis vervolgens in een afgrond stortte. Ons enige redmiddel, aldus McKibben, is het geloof dat we met alternatieve vormen van energie in staat zijn onze toekomst zelf vorm te geven.
Gaandeweg hebben we ervoor gezorgd dat de tijdgeest een beetje begint te veranderen, door een waar verhaal te vertellen dat mensen geloven, als tegenwicht tegen het feit dat de fossielebrandstofindustrie al het geld bezit. Het verhaal is dat we moeten veranderen, dat we kunnen veranderen en dat we, als we samenwerken en de verschanste macht overwinnen, zullen veranderen. Het verhaal is dat we een nieuwe wereld kunnen maken.
Vergeving en vreugde
Vertaling Gertjan Wallinga
Voor de protestantse theoloog Miroslav Volf, wijst het thema ‘een nieuw begin’ rechtstreeks naar het christelijke vraagstuk van vergeving. In zijn essay ontleedt hij de structuur van het vergeven, de voorwaarden die aan oprechte vergeving ten grondslag liggen en de vreugde die bij een geslaagde daad van vergeving komt kijken.
Vergeving die goed geschonken wordt, bevestigt en bekrachtigt ten slotte het feit dat degene die vergeeft zich er prettig bij voelt als Gods evenbeeld geschapen te zijn; evenzo brengt vergeving die goed ontvangen wordt, de persoon die berouw toont terug bij zichzelf als Gods evenbeeld. Dat zij zich goed voelen over zichzelf is een terugkeer van beiden naar hun gemeenschappelijke thuis. Ieder verheugt zich en beiden verheugen zich samen.
Een nieuw begin?
Vertaling Jur Schuurman
Waar de overige auteurs uit deze Nexus-editie uiteindelijk allemaal hoop op een kleurrijke toekomst bepleiten, vertegenwoordigt David Rieff met zijn essay een somberder perspectief. Hij bekritiseert het hedendaagse Amerikaanse liberalisme met zijn ‘culturele hegemonie van identitair links’, dat in zijn ogen maar één mogelijke kant op kan gaan: die van de ondergang.
Misschien […] verdienen wij het niet dat dit ons lot is. Maar ik zie niet in hoe onze liberale samenleving uit haar as kan herrijzen. Met andere woorden, het is afgelopen met deze beschaving. En waarom eigenlijk niet? Het gebeurt met alle beschavingen: ze komen op, ze bloeien, ze raken in verval, ze gaan ten onder.
…