Avondverhaaltjes voor Cassius de kat
Bohumil Hrabal
Pegasus, 2019
Vertaald door Kees Mercks
Kattenverhaaltjes van de koning der Praagse letteren
Door Thomas Heij, Nexus-redacteur en vertaler
Aan de rand van een bosrijk buurtschapje aan de Elbe, op iets meer dan een uur met de bus vanuit Praag, staat een klein houten bushokje met daarnaast een standbeeld van twee vrolijke katten. In het hokje hangt een plaquette met daarop wat tekst en een foto van de schrijver die door Milan Kundera de ‘koning der Praagse letteren’ werd genoemd: Bohumil Hrabal. Om de hoek had Hrabal zijn buitenhuisje. Tegen het eind van zijn leven ging hij geregeld met de bus naar dat huisje om te zorgen voor zijn lievelingen, een groeiende groep zwerfkatten, zijn poezekes.
Die katten duiken zo nu en dan op in de werken van Hrabal. Bijvoorbeeld in het verhaal Autootje, onlangs in het Engels verschenen als All My Cats, en in Avondverhaaltjes voor Cassius de kat, een nieuw bundeltje met vier door Kees Mercks naar het Nederlands vertaalde verhaaltjes.
Autootje staat vooral in het teken van de spanning die ontstaat als de groep poesjes te groot wordt. Wanneer een van de poezen weer een worp kleintjes krijgt, staat Hrabal voor de vreselijke taak die lieve jonge katjes in het bos een kopje kleiner te maken. Nachtenlang gekweld door nachtmerries, gevolgd door dagen van wroeging, koppelt hij zijn kattenmoord aan verschillende politieke misdaden uit de twintigste eeuw. Hij vraagt zich af: als hij al zo van streek is van het doden van een stel katjes, ‘hoe heftig zou ik dan wel niet instorten als ik een mens zou hebben gedood?’
Als lezer snap je – ik vermoed zelfs als je niet van katten houdt – goed wat Hrabal bedoelt en voelt doordat hij eerst zo mooi beschrijft hoeveel hij wel niet van de poezen houdt:
Telkens wanneer ik haar aankeek, werd ze helemaal slap en mak en moest ik haar op mijn arm nemen, waarna zij even bezwijmde door de overdaad aan gevoelens die er uit mij in haar overstroomden en weer terug uit haar in mij, dan stamelde ik van geluk (…) die jonge poesjes, dat waren onze kinderen
Zit hij in de put en wil het schrijven niet lukken, dan stapt Hrabal snel in de bus van Praag naar Kersko. Wat er dan gebeurt, schetst hij in in Avondverhaaltjes voor Cassius de kat. Een van de verhaaltjes begint zo:
En ik dacht nog wel gelukzalig dat als ik met de bus uit Praag in Kersko aankom en bij halte Het Bankje uitstap, dat die lieve poesjes mij, uitsluitend mij, onder aanvoering van Inktlap en Sinaasappel tegemoet zouden komen rennen … Maar ik ben nu al voor de derde dag in Kersko en wat zie ik? De bus uit Praag komt eraan en mijn poesjes vliegen me tegemoet naar het bankje, maar zodra ze vaststellen dat het gezicht dat uitstapt, niet het mijne is, laten ze hun enthousiaste welkom varen, keren teleurgesteld terug en kruipen onder de tafel voor mijn raam. Toen de bus er vandaag aankwam en de poesjes er allerminst als dolle minoesjes heen spurtten, opende ik het raam en schreeuwde: Domme gabbertjes van me, ik ben al drie dagen thuis! En dan keren ze terug, ik moet ze melk geven, want ik wil ze niet hun welkomstceremonieel ontnemen …
Hrabal vertelt Cassius allerlei alledaagse wederwaardigheden, en zo krijgen we een mooi inkijkje in wat Hrabal zoal bezighield begin jaren ’90. Zo luistert Hrabal naar de symfonieën van Mahler op de radio als Alexander Dubček overlijdt; herinnert hij zich een geestige anekdote over zijn tijd als perronchef en een anekdote over een vrouw die tijdens het communistische regime niet wilde stemmen maar wel een prachtige kont had; en waant hij zich in de hemel als hij geknipt wordt door de prachtige meisjes van een kappersschool.
Het grappigste verhaaltje gaat over hoe hij als reclame werd ingezet voor een bepaald merk overhemden:
In café De Zigeunerin in Nymburk-Drahelice was een vechtpartij onder zigeuners aan de gang en ik was daar ook, als eregast, en hoewel ik met een mes gestoken werd, overkwam me niets, want ‘ik droeg een overhemd van firma Milan Hendrych, Palackystraat Nymburk’ …
Een dorsmachine, op hol geslagen paarden, een omgevallen kerstboom: niets krijgt Hrabal klein, en dat allemaal dankzij dit bijzondere overhemd. Kortom, er valt veel te lachen en genieten als Hrabal associeert, wegdroomt en het ene na het andere verhaaltje vertelt aan zijn lievelingskat.
De zwaardere onderwerpen uit zijn bekende romans – zoals het verzet tegen de SS in Zwaarbewaakte treinen of de communistische censuur in Al te luide eenzaamheid – vinden we niet in deze verhaaltjes. Wel spreekt uit deze verhaaltjes die vriendelijke, tedere en liefdevolle blik waarmee Hrabal alles en iedereen beschouwt. Die blik zouden we allemaal wel een beetje mogen oefenen.
Jammer genoeg is Hrabal de afgelopen jaren in het Nederlands alleen verschenen in kleine schriftjes. Bij Prometheus verschenen eerder een paar prachtige bundels, waarvan alleen Verpletterde schoonheid uit 2013 nog leverbaar is. Lieve Dubenka (2015) – eerder besproken op de Leestafel –, Beste Karel (2018) en Avondverhaaltjes voor Cassius de kat (2020) verschenen bij Pegasus in gelimiteerde oplage. Dat is prijzenswaardig, maar het is te hopen dat er een Nederlandse uitgever is die weer een volwaardig boek van Hrabal laat vertalen. Met Kees Mercks is er in ieder geval een fantastische vertaler beschikbaar en het verzameld werk van Hrabal beslaat in het Tsjechisch maar liefst negentien delen, er liggen dus nog genoeg verhalen en verhaaltjes te wachten.
Lees verder:
- Bespreking van Lieve Dubenka, brieven van Hrabal.
- ‘De tragedie van Midden-Europa’, een essay van Milan Kundera.