Nexus 21

Riemen stelt dat een onderzoek naar het wezen van afgoderij een onderzoek naar zowel mensbeelden als naar godsbeelden is. Met het mensbeeld in een samenleving hangt de menselijke waardigheid, waarheid en waarde samen. Riemen verwijst naar de conferentie in 1998 met het thema ‘Afgoderij’, waarvan Nexus 21 een weerslag vormt, om inzicht te krijgen in het wezen van afgoderij in de twintigste eeuw.

Eeuwenlang is in de Europese cultuur als antwoord een mensbeeld getoond dat door jodendom en christendom is gevormd. De menselijke waardigheid, in de zin van het leven, wordt gevonden in het belichamen van waarden als: waarheid, schoonheid, goedheid, barmhartigheid, gerechtigheid, liefde etc.

Ignatieff beschrijft de betekenis van het religieuze begrip afgoderij voor een seculiere humanist. Hij omschrijft het begrip afgoderij als metafoor, stelt de vraag op welke wijze de metafoor van de afgoderij in de seculiere maatschappij voortleeft, en verbindt het begrip afgoderij aan het begrip dat mensen zichzelf vereren.

In deze zin vormt de metafoor van de afgoderij zelfs de grens van elke geloofsovertuiging. Elke levensbeschouwing, dus ook het humanisme, zal zichzelf altijd blijven afvragen of ze is gezonken tot de verering van afbeeldingen en valse goden.

Gesprekken tussen Rob Riemen en Sellars resulteerden in dit essay over de betekenis van de sacrale wereld en de mogelijkheden van de kunst om te bemiddelen tussen deze en de profane wereld.

In overtuiging is afgoderij de ontkenning van het bestaan van een andere wereld: het sacrale, de wereld van de geestelijke waarden. Afgoderij is profanisering, het is de reductie van immateriële waarden tot materiële zaken.

Janik beschrijft in zijn filosofische essay aan de hand van een aantal filosofische posities zijn visie op het thema afgoderij en de rol die religie speelt in een seculiere wereld.

De religie kan de seculiere wereld leren, bepaalde vragen te stellen op een manier die niet afgestompt is, maar gevoelig voor de persoonlijke diepten waaruit onze meest verbijsterende problemen oprijzen.

Dit essay van Russische filosoof en cultuurcriticus Berdjajev verscheen in 1937 als een van de eerste essays in de reeks ‘Ausblicke’ van het Bermann-Fischer Verlag. Het is een van de klassieke teksten over menselijke waardigheid en afgoderij die tijdens het interbellum is geschreven.

De vraag naar het wezen van de mens is hét centrale probleem van onze tijd. Misschien staat dat probleem het meest in het centrum van de belangstelling omdat de mens zich nog nooit in zo’n kritieke situatie heeft bevonden als nu.

Halbertal schrijft in zijn essay vanuit de joodse geschiedenis over politiek en afgoderij: hij gaat in op het mogelijke morele inzicht dat ten grondslag ligt aan het verbod op het vereren van andere goden, en de implicatie ervan voor de wereldlijke politieke cultuur.

Het focus op vergoddelijking als een primair politiek kwaad maakt het verband tussen afgoderij en moraal relevant voor een wereldlijk standpunt.

Ghazi bin Muhammad bin Talal schrijft over het denken van de islam over afgoderij, waarheid en kennis.

In algemene en fundamentele zin is alles in de islam, en met name de gehele koran, gebaseerd op het begrip waarheid, de verwerping van de afgoderij en de praktische en morele consequenties die daaruit resulteren.

Kolakowski gaat in op de begrippen vereren en (moderne) afgoderij vanuit een katholiek standpunt.

Afgoderij zal waarschijnlijk niet verdwijnen, zelfs niet in gebieden waar de waarachtige religieuze verering springlevend is, omdat de moderne techniek de communicatie tot stand brengt en daardoor het opkomen van collectieve realiteiten zoveel gemakkelijker maakt.

Nehamas geeft in zijn essay een kritische reactie op de religieuze wereldvisie, en houdt een pleidooi voor het heidendom. Het heidendom zou in tegenstelling tot het monotheïsme erkennen dat er veel manieren zijn waarop mensen hun leven kunnen bevestigen, en is volgens Nehamas een combinatie tussen tolerantie en kosmopolitisme.

Afgoderij in een seculiere wereld is dus meer dan het aanbidden van de verkeerde God: het is het verheerlijken van de verheerlijking. Het is de poging iets te creëren waaraan we ons volledig kunnen overgeven alsof het iets meer was dan onze eigen schepping. Het is de behoefte onze onontkoombare verantwoordelijkheid voor wat we zijn te vergeten.

Assmann plaatst het Tweede Gebod van Moses, Gij zult geen beelden maken, in zijn historische context en gaat in op de oorsprong van het gebod.

Om te ontdekken of dit gebod enige relevantie heeft voor onze historische positie in een wereldlijk tijdperk, “na de dood van God”, moeten we kijken naar de omstandigheden waaronder het ontstond.

Belting bespreekt de consequentie van het geloof dat beelden alleen naar zichzelf verwijzen en niet naar de realiteit, terwijl het begrip afgoderij juist een verschil tussen ware en valse beelden veronderstelt. Hij schrijft over de moderne beeldcultuur en haar bedrog.

Idolatrie is een nieuwe vorm van iconoclasme geworden, zij het onder gewijzigde voortekenen. Omdat we weten dat de beelden leeg zijn, geven we onszelf over aan hun schouwspel, als dienaars van de fictie, met de eis dat we in lek geval goed worden vermaakt. Je zou een dergelijke houding een verlichte vorm van idolatrie kunnen noemen.

Wollheim onderzoekt beeldenverering in de moderne seculiere samenleving vanuit een rationalistisch, psychologisch standpunt.

Ik zei eerder dat beeldenverering wezenlijk bestaat uit een relatie met een beeld, een daarvan verschillende relatie met wat het beeld voorstelt, en een vermeende bemiddeling van deze tweede relatie door de eerste.

Scruton reflecteert in zijn essay op de problemen van afgoderij voor de seculiere wereld aan de hand van het elementaire verschil tussen fantasie en verbeelding.

Fantasie en verbeelding gaan beide over onwerkelijkheden terwijl de onwerkelijkheden van de fantasie de wereld doordringen en verontreinigen, bestaan die van de verbeelding in een eigen wereld, waarin we ons vrij en in het volle besef van het werkelijk werkelijke bewegen.