Nexus 3

Een “in memoriam” voor de op 25 mei 1992 overleden mede-oprichter en inspirator van Nexus.

In zijn visie zou een beschaafd mens een permanent contrapunt moeten zijn van een tijd gekenmerkt door geweld en vergetelheid.

De tweespalt tussen wetenschap en emotionele waarneming werkt ontluisterend. Donder en Bliksem, de regenboog en andere als wonderbaarlijk ervaren natuurverschijnselen worden herleid tot fysieke fenomenen. Hoewel dit ook bevrijdend kan werken, blijft het verschil tussen realiteit en ons perceptievermogen een grote tweespalt genereren.

De werkelijkheid die door de wetenschap wordt voorgesteld, is geen bezield verband of zinvolle samenhang waarin de mens zijn plaats zou vinden.

De technowetenschappen zetten een vraagteken bij vele verworvenheden van de westerse cultuur. Ons joods-christelijk tijdsbesef, vele morele en ethische ideeën en filosofische uitgangspunten komen op losse schroeven te staan.

Door zichzelf te poneren als instrumenteel, gericht op handelen ten macht, heeft de wetenschap zich in dienst gesteld van de politiek.

Er was een niet te overbruggen kloof tussen de officiële barok-cultuur van het Habsburgse keizerrijk en het kritisch modernisme van de late negentiende eeuw. Herman Broch was een van de moderne schrijvers, die het meest afwijzend tegenover de officiële esthetische normen stond. Ook als politieke balling in de Verenigde Staten bleef hij een gelouterd verlichtingsidee aanhangen, dat hem met de na-oorlogse sociale filosoof Habermas verbindt.

Het kritisch modernisme in Oostenrijk van het fin-de-siècle slaagde er niet in met de openbare en politieke cultuur te communiceren.

Er zijn vele politieke, sociale, economische en culturele belemmeringen, die de weg van Hongarije naar een volledig lidmaatschap van de Europese Unie blokkeren.

Hongarije wil dus wel lid worden van Europa, maar beseft dat participatie het superieure deel van Europa er niet van zal weerhouden het inferieure deel zijn superioriteit te laten voelen.

Stefan Zweig werd bij het begin van de Eerste Wereldoorlog net zo meegesleept met de golf van patriottisme als het overgrote merendeel van de Duitstalige intellectuelen. Pas in 1915 ontnuchterde hij en toen in Galicië het lijden van de joodse bevolking had gezien, ontstond zijn drama Jeremias.

Pas in het voorjaar van 1915 begon het denken van Zweig nieuwe wegen in te slaan en kregen zijn pacifisctische neigingen de overhand.

Ignaz Maybaum, in 1939 uit Berlijn naar Engeland geëmigreerd, heeft zich na de Tweede Wereldoorlog in woord en geschrift ingezet voor het herstel en de culturele aspecten van het Europese jodendom.

In Auschwitz zijn zowel joden als niet-joden gestorven, maar Hitlers jodenhaat, erfgoed van de middeleeuwse Kerk, heeft Auschwitz tot het twintigste-eeuwse Golgotha van het joodse volk gemaakt.

Na de Tweede Wereldoorlog heerstte in Duitsland nog lange tijd zwijgen over de misdaden van het Nazi-bewind. Pas in de Historikerstreit van 1985-1986 kwam het onverwerkte verleden in de openbaarheid.. Enerzijds werden de Duitse oorlogsmisdaden vergeleken met die van Stalin en Pol Pot, anderzijds werd de holocaust afgeschilderd als een soort natuurramp, die zich buiten de historische realiteit had afgespeeld. Over dit dilemma is het laatste woord nog niet gezegd.

Het zou tenslotte aan de historici voorbehouden zijn, om het verdrongen oorlogssyndroom in de openbaarheid te brengen.