Nexus 8

Het is Ceaucescu gelukt van Roemenië het ellendigste land van het Warschau-pact te maken, armer, achterlijker en met nog minder infra-structuur dan de andere leden. Na het uiteenvallen van dit pact is het land door Nederland veel te weinig gesteund en vooral is er niets gedaan om de Roemenen hun gevoel van eigenwaarde terug te geven.

Roemenië lijkt wel in dat ongelukkige deel van ons continent het laboratorium van de repressie geweest te zijn.

Rousseau meende dat hypocrisie de meest wezenlijke karaktertrek van zijn tijdgenoten was. Vandaar dat hij een nieuw oprechtheidsideaal propageerde. Dit ideaal hangt nauw samen met zijn opvattingen over het fundament van de menselijke natuur, het zelfbewustzijn, dat in voortdurende strijd is met het collectief.

De openbare, politieke dimensie van het leven wordt steeds onbelangrijker geacht, terwijl het domein van het persoonlijke, het intieme, navenant aan belang wint.

Veel intellectuelen hebben gezocht naar maatschappelijke rechtvaardiging voor hun vermeende recht op een geprivilegieerde plaats in de samenleving. De tegenstelling tussen hun zelfbewustzijn en hun politieke onmacht was nooit duidelijker dan in de tijd van de Duitse romantiek. Deze paradox komt duidelijk tot uiting in de werken van Hölderlin, Schlegel, Novalis en Schelling.

Is het klassieke type van de moderne intellectueel, die meende te kunnen en ook te moeten spreken in naam van het ‘Universele’ en van de “totaliteit” niet achterhaald.

Santayana trok in zijn filosofie ten strijde tegen het realisme, het moralisme en rationalisme. De hubris van de moderne mens is de oorzaak van zijn ongebreideld egoïsme en consumentisme, die alleen een halt kunnen worden toegeroepen door een terugkeer naar intuïtieve bescheidenheid.

Santayana was het beste tegengif tegen de eigenwaan, die de menselijke natuur eigen is.

Reeds in de late middeleeuwen werd de grondslag gelegd voor het typisch Franse nationalisme. De vergoddelijking van de koning, die alle drie elementen van uitverkorenheid in zich droeg, was hiervan de hoeksteen. Alleen de vroege verlichting, gedragen door de in 1685 uit het land gejaagde protestanten, gingen dit patriotisme ombuigen in de zin van algemene mensenliefde en universele cultuur.

De driehoekige uitverkorenheid koning-volk-land gaf vorm aan het nationale bewustzijn van de Fransen, zoals dat nergens anders gebeurde en versterkte bij hen het gevoel dat ze een missie hadden en uniek waren.

In een tijd van scherpe tegenstellingen tussen clericale en anti-clericale krachten in Frankrijk, zoekt Proust naar de eeuwige waarde van de kathedralen als inspiratiebron. De publikatie van de Nederlandse vertaling van zijn tekst uit 1904 geeft de moderne lezer inzicht in wat de schrijver als onvervangbaar in de Europese cultuur zag: verankering in het verleden, om de sjablonen van het dagelijkse leven inhoud te geven.

De kathedraal is de metafoor, die zichtbaar weet te maken hoe mooi en hoe levensnoodzakelijk tegelijk de aanwezigheid en de doorleefde ervaring van de transcendente orde kunnen zijn voor het leven van de mens en voor de toekomst van een cultuur.