Nexus 97

Vertaling Wolther Kassies

In tijden van oorlog en strijd zijn eerlijkheid, medemenselijkheid en waarheid vaak de eerste slachtoffers. In dit fragment uit De Peloponnesische Oorlog beschrijft Thucydides hoe tijdens de partijstrijd op het Griekse eiland Kerkyra zonden geleidelijk met deugden werden verwisseld, en woorden hun betekenis verloren.

Vertaling Jabik Veenbaas

Lincoln wijst op het belang van de rechtsstaat voor een stabiele democratie. Zonder de ‘rule of law’, zo betoogt hij, zal de samenleving verzanden in allerhande vormen van straffeloosheid en baldadigheid. Hij wijst op de toenemende minachting voor de wet en de groeiende invloed van de menigte, de ‘rule of the mob’, die de stabiliteit van de democratie dreigt te ondermijnen. Lincoln roept op tot een hernieuwde toewijding aan de grondwet en pleit ervoor dat iedere Amerikaan zich inzet voor de handhaving van het recht. Hij benadrukt dat alleen door de eerbied voor de wet de vrijheden en politieke instellingen van de Verenigde Staten kunnen worden beschermd en bestendigd.

In 1868 spreekt Multatuli voor een Delfts studentengenootschap, genaamd ‘Vrye Studie’. Hij stelt de vraag: ‘Wat is Vrye Studie?’, en geeft direct al zelf het antwoord: vrije studie is het onbelemmerd streven naar waarheid. In het betoog dat volgt overdenkt Multatuli de verschillende hindernissen waarmee de mens in zijn of haar zoektocht naar waarheid te maken krijgt, zoals dogma’s, slecht onderwijs, vooroordelen, de heerschappij van lege deugden en een gebrek aan zelfstandig denkvermogen.

Vertaling Peter Bergsma

In een toespraak voor het Franse parlement betoogt Jaurès dat openbaar onderwijs een grondvoorwaarde is voor de vooruitgang van de samenleving als geheel. In zijn betoog komt een opmerkelijke interpretatie van traditie en vernieuwing naar voren, waarin het eren van het verleden uitgerekend tot uitdrukking komt in het dienen van de toekomst.

Dat nationalisme tot slechte dingen kan leiden heeft zich al vaak uitgewezen, en toch geloven we graag in een goedmoedige variant. Want ‘vaderlandsliefde’, dat gaat toch over verbinding? Over eenheid, trouw en onzelfzuchtige genegenheid? Niets is minder waar, stelt Carry van Bruggen in een vurig pamflet uit 1916. Vaderlandsliefde heeft niets weg van werkelijke liefde, die inderdaad in belangeloosheid bestaat. De patriot houdt in de eerste plaats van zichzelf, en beroemt zich bij uitbreiding op wat hij tot het ‘eigene’ mag rekenen. Daartegenover staat altijd iets wat ‘anders’ is.

Vertaling Huub Stegeman

In 1937 verschijnt de eerste editie van Mass und Wert, een tweemaandelijks tijdschrift ‘voor vrije Duitse cultuur’. De context: het snel opkomende nationaalsocialisme in Duitsland. In deze eerste uitgave beschrijft Thomas Mann het belang van het tijdschrift. Wat staat betrokken kunstenaars en intellectuelen te doen in het Europa van na de Grote Oorlog? Hoe kan de Europese beschaving ooit nog heropgebouwd worden, nadat ze zichzelf zo grondig heeft vernietigd? Mann hekelt de vulgaire, revolutionaire retoriek die kunst en cultuur heeft gereduceerd tot clichés, en benadrukt de noodzaak om kunst te blijven zien als een zuivere, creatieve uitdrukking van de menselijke geest. Tegen de heersende cultuur van kitsch en middelmatigheid in, pleit hij voor een herwaardering van kunst als een daad van durf, verantwoordelijkheid en een diepere geestelijke betekenis.

Vertaling Paul Beers

In deze korte, maar ontroerende toespraak betuigt Ingeborg Bachmann haar dank voor het winnen van de ‘Hoorspelprijs voor Oorlogsblinden’, die zij voor haar beroemde werk Der gute Gott von Manhattan in ontvangst mocht nemen. Bachmann, die zich al sinds de oorlog heeft beziggehouden met het verzamelen en lezen van door de nazi’s verboden boeken, herinnert haar publiek eraan welke wezenlijke kracht de literatuur bezit: om mensen de ogen te openen voor de waarheid.

Vertaling Frank Lekens

In deze krachtige en uiterst actuele tekst, reflecteert Aldous Huxley op de rol van technologie en propaganda in totalitaire regimes. Een van de dodelijkste wapens van een dictator, aldus Huxley, is de massacommunicatie, waarmee een samenleving als eensgezinde kudde wordt aangesproken en in beweging gebracht. Wat gaat er verloren wanneer individuen hun persoonlijke denkvermogen en kritische oordeel aan het sentiment van de groep prijsgeven?

Vertaling Eefje Bosch en Manik Sarkar

Door de voortdurende discriminatie waarmee James Baldwin als een Afrikaans-Amerikaanse jongen in de jaren dertig en veertig werd geconfronteerd, zette hij zich aanvankelijk af van de door witte mannen gedomineerde canon van de Engelstalige literatuur -- de literatuur van de overheerser. De vanzelfsprekendste verpersoonlijking van die canon: William Shakespeare. Pas toen Baldwin zich later op een nieuwe manier tot zijn eigen taal ging verhouden, kon hij ook de schoonheid van haar grootste schrijver beginnen te waarderen.

Vertaling Kees Verheul

Het geheugen van de mens is selectief. Wanneer ons in het verleden ernstig leed is aangedaan, of meer nog, wanneer we zelf anderen schade hebben toegebracht, is de verleiding sterk om ons geheugen bij te schaven of bepaalde herinneringen weg te wissen. In deze aangrijpende tekst verkent Nadjezjda Mandelstam de menselijke neiging om weg te kijken van onrecht, het leed van anderen te negeren, lastige waarheden te ontwijken, en pijnlijke feiten soms liever te vergeten.

Vertaling Toon Dohmen

De gemoderniseerde mens heeft veel van zijn traditionele overtuigingen verloren. Het geloof in hogere geestelijke waarden is door de overname van techniek en wetenschap en door de rampen van de twintigste eeuw inmiddels wel onderuit gehaald... Maar heeft deze bevrijding ook voor culturele verrijking gezorgd, of ons slechts in een existentiële crisis geslingerd en onze ethische grondvesten ondermijnd? En welke politiek-maatschappelijke dimensie kunnen kunst en cultuur in een zodanig nihilistische samenleving nog vervullen? Hoe verhouden kunst, cultuur en politiek zich überhaupt tot elkaar? En hoe zouden ze zich ten opzichte van elkaar moeten verhouden? Is een zuivere kunst, zonder enige politieke lading, eigenlijk wel mogelijk? Zijn cultuur en politiek niet inherent met elkaar verweven? En zijn kunst en cultuur niet bij uitstek gericht op de meest fundamentele vragen van het bestaan van de mens? Op datgene, kortom, wat de louter materiële dimensie overstijgt?

Vertaling Hans Kloos

Dankzij een speciaal rapport van de uit Auschwitz gevluchte Rudolf Vrba, kon de jonge George Klein ternauwernood aan de vervolging van de nazi’s ontsnappen. Vele jaren later zocht Klein Vrba op in Canada om hem te bedanken voor zijn moed en doorzettingsvermogen. In dit essay, waarin Klein terugdenkt aan zijn ontmoeting met Vrba, stelt Klein zich de vraag wat mensen er toe kan drijven om zich tot het absolute kwaad te bekeren. In een reeks fascinerende dialogen met Vrba en anderen, probeert hij dichter bij de kern van het probleem te komen, maar wordt hij tegelijkertijd steeds onzekerder over zichzelf: wat zou hij zelf hebben gedaan, als hij zich in een positie van ongebreidelde macht had bevonden?