Nexus 23

Aan de hand van notities van Eugene Delacroix en Nadjezda Mandelstam gaat Riemen in op de betekenis van de termen vooruitgang en conservatisme. Cultuur zou niet kunnen zonder conservatisme, ‘omdat cultuur bestaat bij de gratie van waarden die zij bewaart en overlevert’. Riemen pleit voor een kritische dialoog tussen tradities uit het verleden en inzichten uit onze tijd. Belangrijk thema van Nexus 23 is in dit verband de last en macht van het verleden.

Of zoals Nadjezda Mandelstam het verwoordde: het verleden moet bewaard en gekend zijn, maar al ons handelen moet op de toekomst gericht zijn.

Dit essay verscheen in 1945 ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Kahlers vriend Thomas Mann, getiteld: Die Verantwortung des Geistes. Hij analyseert hierin de moderne maatschappij, gaat in op de geestelijke mens en haar verhouding tot de massa.

De gevaarlijke kloof die in de afgelopen eeuw is ontstaan tussen de avant-garde van het menselijk bewustzijn en de stroom van het volksleven, die de geest machteloos en gebeurtenissen stuurloos heeft gemaakt, die afstand kan alleen verkleind worden als de geestelijke mens zich zelf inzet, als hij zelf de brug vormt van de waarheid naar de werkelijkheid.

Manguel vertelt over zijn persoonlijke leeservaringen van het boek Alice in Wonderland. Lezen helpt ons bij het benoemen van de wereld. Boeken laten volgens Manguel ‘een licht schijnen op een object, een gevoel, een herkenning’.

Te midden van onzekerheid en velerlei angst, bedreigd door verlies, verandering en de golven van leed in en buiten ons waarvoor we geen troost kunnen bieden, weten lezers in ieder geval dat er hier en daar enkele veilige havens zijn, zo echt als papier en zo versterkend als inkt, die ons een dak bieden op onze tocht door het donkere en naamloze bos.

Jocelyn-Holt Letelier weidt in zijn essay uit over enkele historische gegevens over Chili, aan de hand waarvan hij wil laten zien dat Chili al geruime tijd ‘een paradijs voor het slechte geheugen’ is.

Het lijdt geen twijfel: de revolutionaire en tumultueuze modernisering, met al zijn paradoxen en ativismen, maakt van Chili een nieuw land dat moeilijk te begrijpen is en wiens toekomst nog minder valt te voorspellen.

De gebeurtenissen van 1989 verrasten volgens Król ook de Poolse intellectuelen. Hij gaat in zijn essay in op de bijzondere lotgevallen van de intellectuelen in Polen, Hongarije en Tsjechië, en op de vragen in hoeverre deze gebeurtenissen hen beïnvloedt hebben en wat eruit voortgekomen is.

En zonder twijfel is de huidige toestand van intellectuele zwakte en kracht in onze regio een weerspiegeling van de toestand van zwakte en kracht van het denken en de kunst in het Westen.

Mendes-Flohr vat de stelling van zijn essay samen in de bewering dat ‘de zionistische bekrachtiging van de nationale en culturele integriteit van Israël geen hernieuwde politieke of culturele joodse gettovorming in het verschiet’ zag. Hij schrijft over de verscheurdheid van het culturele zionisme tussen de traditionele joodse cultuur en de moderne seculiere samenleving.

De culturele zionisten zaten gevangen in hetzelfde dilemma als de Duitse pleitbezorgers van de Bildung: terwijl ze enerzijds een liberale, dat wil zeggen een open opvatting van cultuur huldigden, voelden zij zich anderzijds onzeker wat betreft de intellectuele en normatieve reikwijdte die een dergelijke cultuur nastreeft.

Nussbaum vertelt in een persoonlijk essay over haar bekering tot de joodse traditie en haar omgang met deze traditie. Ze schetst een beeld van het type jodendom dat haar inspireert aan de hand van begrippen als feminisme en kosmopolitisme.

Ik ben een verlichte jood. Mijn joodzijn wordt gekenmerkt door mijn verknochtheid aan het primaat van de moraal, aan het gezag van waarheid en rede en aan de gelijkwaardigheid van alle mensen.

Dostojevski-biograaf Frank schrijft over de worsteling van Dostojevski met de traditie van het antisemitisme in zijn vaderland. Hij gaat in op de achtergrond van Dostojevski’s verhouding tot de joden en op zijn uitlatingen in zijn Dagboek van een schrijver (1876-1877).

Dostojevski zag zichzelf niet graag als een principiële antisemiet, dat wil zeggen, als een fanatieke en intolerante hater van de joden en hun religie; en hij probeerde zijn standpunt zowel tegenover een joodse lezer te rechtvaardigen in een persoonlijke brief, als tegenover zijn gehele lezerspubliek in zijn artikel over ‘Het joodse vraagstuk’.

Essay over Antonin Artaud, een Frans dichter, toneelschrijver, acteur, regisseur, maar ook een denker die de Europese cultuur wilde bevrijden van verstikkende tradities. Fóldényi noemt ‘de inperking van het denken’ het motto van Artauds hele levenswerk.

Artaud kon alleen trouw blijven aan het door Rimbaud geschetste “ware leven” door ontrouw te worden aan het feitelijke leven – inbegrepen de kunst in traditionele zin.