Nexus 92
Nexus 92, ‘De oorlog en de toekomst’ bevat essays van de sprekers van de Nexus-conferentie 2022, ‘The War and the Future’. Nicolas Baverez, Donatella Di Cesare, Jean-Marie Guéhenno, Zena Hitz, László Krasznahorkai, Mary Beth Long, Bruno Maçães, Kishore Mahbubani, Ray Monk en Sean Wilentz schreven speciaal voor deze editie van Nexus een bijdrage.
Nog geen lid?
Wist u dat u lid kunt worden van het Nexus Instituut? Sluit u aan bij een groeiende groep cultuurliefhebbers en help ons de traditie van het Europees humanisme levend te houden. Leden ontvangen een jaargang van het cultuurfilosofisch tijdschrift Nexus en profiteren van aanzienlijke kortingen op entreekaarten. Bekijk de mogelijkheden en alle voordelen.
Inhoudsopgave
De oorlog en de toekomst
Vanwaar de radicalisering die onze maatschappij fragmentariseert? Waarom is het geloof in de menselijke rede tanende en wint het irrationalisme aan kracht? Hoe zijn we in het Westen opnieuw in oorlog beland, en waar zal de strijd tussen een autoritaire en een democratische wereldorde op uitlopen? Kunnen we ons nog een toekomst voorstellen waar individuele en nationale identiteit met medemenselijkheid samengaan? Dergelijke vragen stelt Rob Riemen in dit rijke inleidende essay, dat de basis vormde voor de Nexus-conferentie 2022.
Het mag niet onopgemerkt blijven dat in tegenstelling tot ons hedendaagse denken waarin het primaat voor vrede ligt bij het samenspel van politieke en economische machten, in de humanistische visie het primaat voor een vreedzame samenleving bij beschaving, de cultivering van morele en geestelijke waarden ligt.
Alleen de afwezigheid van oorlog is niet genoeg
Vertaling Toon Dohmen
De twintigste eeuw stond in het teken van oorlogen met een grote morele lading, en het einde van de Koude Oorlog beloofde een wereld waarin vrijheid, rechtvaardigheid en democratie zouden zegevieren. Maar van die belofte is weinig terechtgekomen, schrijft topdiplomaat Jean-Marie Guéhenno. De verwachte zege van de westerse democratie moest wijken voor een zege van de markt. Een samenleving gegrondvest op geldzucht maakte de weg vrij voor populistische regeringsleiders die charmeren met verloren idealen.
De ideologie van geld en succes wortelt niet in één specifieke cultuur en gaat slinks voorbij aan morele en culturele kwesties. Hierdoor weet ze door te dringen in heel uiteenlopende samenlevingen en deze diepgaand te veranderen.
Russell, Wittgenstein en Oppenheimer over oorlog en de atoombom
Vertaling Peter Huijzer
Wat kunnen we leren van drie belangrijke denkers uit de twintigste eeuw, die zich ieder op geheel eigen manier tot de grote oorlogen van het tijdperk verhielden? In een prachtig, divers en inzichtgevend essay schetst meesterbiograaf Ray Monk hoe strijd, de dreiging van kernwapens en noties van verantwoordelijkheid een rol speelden in het leven en denken van Bertrand Russell, Ludwig Wittgenstein en J. Robert Oppenheimer.
Wat kunnen we nu leren van Oppenheimer? Dat we onze verantwoordelijkheid voor de menselijke geschiedenis niet kunnen negeren en dat we alles moeten doen wat in onze macht ligt om ervoor te zorgen dat de volgende oorlog niet plaatsvindt.
Oorlog en technologie: een sprookje
Vertaling Frank Lekens
Elke internationale orde die de wereld heeft gekend, schrijft Bruno Maçães, is het gevolg geweest van de ingrijpende machtsverschuivingen na een strijd om de hegemonie. Hoe ziet zo’n strijd om de hegemonie er op het huidige wereldtoneel uit? Is een dergelijke treffen nog denkbaar in een tijd waarin nucleaire escalatie op de loer ligt? Maçães laat zien hoe vandaag de dag boven alles technologische macht bepalend is voor het ontwerp van onze wereld.
De wedloop tussen de twee grootmachten zou voortaan draaien om het vermogen nieuwe technologische werelden te bouwen, en wie in die wedloop achterbleef zou op den duur deel gaan uitmaken van een wereld die door anderen werd gebouwd.
De vrijheid is een strijd
Vertaling Jan Willem Reitsema
Macht en ideologie: daarom draaien oorlogen tegenwoordig, betoogt Nicolas Baverez. Neem de oorlog in Oekraïne, die vanuit defensief oogpunt en ook economisch gezien onlogisch is. Hij is de openingszet van de grote confrontatie van autoritaire regimes en democratische landen. In zijn bijdrage analyseert Baverez de stand van zaken in de internationale politiek en pleit hij voor vrijheid en democratie – twee waarden die volgens hem continu bevochten moeten worden.
De schijnoverwinning van de democratie heeft een acute crisis veroorzaakt, met de opkomst van het populisme en de uitbarsting van een cultuuroorlog die vrije landen ondermijnt.
De nieuwe strategische situatie
Vertaling Laura Weeda
De wereldwijde macht van de VS is volgens Mary Beth Long aan het afnemen. Tegelijk zijn drones, robots en cyberaanvallen steeds goedkoper en dus voor steeds meer partijen beschikbaar. Dat zorgt voor nieuwe internationale verhoudingen; een nieuwe strijd om de macht. Long geeft haar analyse van de huidige wereldorde én haar advies aan het Westen.
Het Westen zal goed moeten afwegen of voormalige wereldspelers in staat zijn zich buiten de NAVO te verenigen en wat de gevolgen daarvan zijn voor regionale partners. De Europese Unie en haar individuele leden, die economisch kwetsbaar en vol zelftwijfel zijn, lijken niet erg bereid om mondiale veiligheidsdreigingen aan te pakken.
De eeuw van Azië: vreedzaam of niet?
Vertaling Gertjan Wallinga
De 21e eeuw wordt zonder twijfel de eeuw van Azië, stelt Kishore Mahbubani optimistisch. Optimistisch omdat Azië heeft laten zien dat het de vrede kan bewaren terwijl het veel meer tegenstellingen omvat dan zelfs Europa, aldus de diplomaat en publicist. Rekening houden met China en Azië is volgens Mahbubani de beste manier om een verder oplopende strijd tussen China en de VS te stoppen.
De essentie […] is dat de Aziatische samenlevingen, in tegenstelling tot de Europese, geen waardeoordeel vellen over elkaars samenlevingen. Even belangrijk is dat zij begrijpen en respecteren dat de Aziatische samenlevingen, in tegenstelling tot de Europese, tot verschillende culturen en beschavingen behoren.
Vrede is niet voorbij
Vertaling Ineke van der Burg
Een oproep tot pacifisme tijdens de oorlog in Oekraïne ligt, zacht uitgedrukt, gevoelig. Dat ondervond Donatella Di Cesare. De Russische inval van Oekraïne markeert een nieuw tijdperk met geweld en burgerdoden, maar welbeschouwd waren de decennia ervoor niet volledig vreedzaam en is Poetin een product van een ‘gefnuikte verwesterlijking’, aldus Di Cesare. Een politiek die de dood als noodzakelijk middel ziet, kan volgens haar geen oplossing bieden.
Als Immanuel Kant nu zou leven, dan zou hij zijn Europa maar moeilijk herkennen. En hij zou nauwelijks kunnen geloven dat er zelfs onder politieke leiders en regeringshoofden mensen zijn die vrede een achterhaalde illusie noemen en oorlog als het enige middel zien om oorlogen te stoppen.
Amerika, de oorlog, twee toespraken en twee verhalen
Vertaling Huub Stegeman
In zijn bijdrage schetst Sean Wilentz, kenner van de Amerikaanse geschiedenis en adviseur van president Biden, het verhaal dat de Russische inval in Oekraïne met Trumps presidentschap verbindt. Verschillende voorvallen tussen 2020 en 2022, beschrijft Wilentz, suggereren een dubieuze betrokkenheid van Amerika met Poetins oorlog. Wat zegt deze betrokkenheid over het politieke klimaat in de Verenigde Staten? En is er ook een hoopvoller verhaal?
Uit de reacties van de Amerikanen op de strijd van de Oekraïners bleek dat zij instinctief begrepen wat er op het spel stond. Het was een strijd waarbij, niet toevallig, de krachten van de chaos in dit land schouder aan schouder stonden met de krachten van de autocratie in Moskou.
In het Waterloo
Vertaling Mari Alföldy
Speciaal voor Nexus schreef László Krasznahorkai, winnaar van de Man Booker International Prize, in zijn eigen unieke stijl een literaire reflectie op de Nexus-conferentie 2022. In genadeloos voorttuimelende zinnen laat hij een kritische conferentiebezoeker, onder het genot van een reeks ijscoupes in een café om de hoek, nadenken over de mens, het kwaad en de verwoestende loop van de geschiedenis.
…hij keek naar de andere toeschouwers in de Nationale Opera, en hij zag de verwachting op alle gezichten, dat ze wachtten op valse profeten, op een leugenachtige troost, want als ze iets niet wilden horen was het wel de waarheid, en ze klapten, ze klapten bij elke uitspraak op het podium waarin die zoete, beschermende, bedrieglijke smaak van de troost te ontdekken viel…
Over arbeidsdeling en bronnen van troost
Vertaling Barber van de Pol
Zes jaar lang zelfstandig overleven op de Noordpool: in de achttiende eeuw lukte het drie gestrande Russische jagers, maar tegenwoordig zouden we het niet meer kunnen. In de late achttiende eeuw schiep de Industriële Revolutie een nieuw soort mens, die de intuïtieve, lichamelijke kennis uit voorgaande eeuwen verruilde voor een plaats in de kennis- en productiemachine van een mechanische wereld. Hoewel hiermee een hoop verloren ging, kreeg de gewone mens door de industrialisatie tegelijkertijd meer vrije tijd om zich geestelijk te ontwikkelen. Maar nu we in de digitale 21e eeuw zelfs de vermogens van ons intellect uitbesteden aan apparaten, vraagt Zena Hitz zich af: wat blijft er nog over?
Het vermogen om te denken, te studeren, te weten en te begrijpen is typisch menselijk. Dat klinkt misschien als de meest banale en voor de hand liggende bewering ter wereld, en toch zijn we het vergeten.