Nexus 18

Nexus 18 is gewijd aan raadselen. Het raadsel van het kwaad, het zwijgen, de kunst en de politiek. De humanist Petrarca wist dat de grote literatuur naast raadselen de lezer nog iets schenkt waar de ‘kenniseconomie’ geen besef van heeft: troost.

De verslaggever, die bij een oorlogstribunaal een rechtszaak verslaat, wordt geconfronteerd met het dilemma van de individuele verantwoordelijkheid voor collectief bedreven misdrijven. Met de verslagen van Neurenberg en Eichmann-proces voor ogen is ook de rechtszaak tegen Tadic een duidelijk bewijs van de “banality of evil”. Tadic, die zich het slachtoffer voelt van de omstandigheden in zijn land, is een man zonder identiteit geworden in een land, waarin daders en slachtoffers veelvuldig van rol verwisseld hebben. Nationalisme en etnische ressentiment hebben hem echter tot beul gemaakt en daarvoor is hij gestraft.

De grote controverse over Hannah Ahrendst’s verslag van het proces tegen Eichmann dat in 1961 in Jeruzalem plaatsvond, heeft diepe sporen achtergelaten. In de beklaagdenbank zaten bij Ahrendt niet alleen de bureaucraat als massa-moordenaar, maar ook zijn ongewilde helpers, de leden van de Judenräte, die over in de door Duitsland bezette Europa de nazi’s geholpen hebben om hun onfortuinlijke geloofsgenoten uit te leveren. Haar scherpe analyse heeft het joodse establishment in Israël en de Verenigde Staten geschokt en ook in Duitsland was men niet blij met het boek dat zijn actualiteit nog steeds niet verloren heeft. Het probleem van de “banaliteit van het kwaad” duikt in steeds weer andere vormen op.

De discrepantie tussen de persoonlijke middelmatigheid van een Hitler of een Stalin het geweldige, afgrijselijke kwaad dat ze over de wereld ontketenden, is herhaaldelijk opgemerkt.

Aan het voorbeeld van een aantal kunstenaars, die Duitse concentratiekampen hebben overleefd, wordt geïllustreerd hoe pas na lange jaren het aanvankelijk onuitspreekbare benoemd kan worden.

Al degenen die de beproeving van onheil en rampspoed hebben gekend, weten het uit ervaring: het onzegbare van ellende, van rouw, van lijden, kan niet onmiddellijk tot uitdrukking worden gebracht.

Een onderzoek naar de oratoria van Händel, die vaak thema’s uit de antieke geschiedenis en het Oude Testament muzikaal uitbeelden, laat zijn maatschappelijke en ethische betrokkenheid zien. Maar ook in de praktijk was Händel betrokken. De opbrengst van de eerste opvoering van zijn Messiah in Dublin in 1741 was bestemd voor de gevangenen in die stad en ook laten bleef hij zich voor de armen inzetten.

Händel’s kunst was een levende, waakzame kunst, die indringend reageerde op de noden van de wereld en alle mogelijke middelen aanwendde om rechtstreeks een genezingsproces op gang te brengen.

In combinatie met termen als communitarisme, burgerrepublikanisme, vertrouwen, vrije markt en burgerdeugd is civil society een recept geworden voor een curieus politiek vocabulaire dat het meer van het nieuwe dan van de betekenis moet hebben.