Nexus 20

Een korte samenvatting van de dilemma’s, die verbonden zijn aan het zoeken naar nieuwe antwoorden op de oude vragen naar de waarde van het leven en de wijze waarop de mens zijn leven zin kan geven. Lukács, Michelstaedter en Wittgenstein geven hun visie hierover. Beschouwingen over hun zienswijze vergezellen de teksten.

Fens introduceert de graficus Janssen, die met ingang van dit nummer beeldende facetten aan de inhoud van Nexus zal toevoegen.

In tijden van politieke dictatuur blijft de culturele productie doorgaan, worden boeken gepubliceerd, toneelstukken en opera’s opgevoerd en concerten gegeven. Zagajewski betoogt dat het onmogelijk is om in dergelijke tijden zonder verraad te leven. Hij spaart zichzelf niet en weet zich onderworpen aan de onontkoombare dwang van de tijd.
Tijdperken sterven meer dan mensen, er blijft niets van ze over. Een tijdperk is als een blos. Als hij verdwijnt, verdwijnt alles.

De eerste Nederlandse vertaling van het essay dat Lukács schreef naar aanleiding van de zelfmoord van zijn vriendin Irma Seidler in 1911. Hij verheft de menselijke goedheid tot een metafysische hoogte, die in het gewone leven geen voedingsbodem heeft. Zonder verdere definitie wordt het begrip in een aesthetische en filosofische context geplaatst.

Goedheid is echter goddelijk, zij is metapsychologisch. Wanneer de goedheid zich in ons manifesteert, is het paradijs tot werkelijkheid geworden en is de godheid in ons ontwaakt. Denkt u dan dat wij nog mensen zouden zijn als de goedheid ook nog effect zou hebben? Dat deze wereld van het onzuivere dat niet echt geleefd wordt nog zou kunnen blijven bestaan?

Een aantal fragmenten uit het in 1982 in Milaan verschenen boek La persuasione e la Retorica en de vertaling van drie gedichten van de Italiaanse dichter/filosoof geven een indruk van zijn zoektocht naar de zin van het menselijk leven. Niet alleen de inhoud van het gezochte, maar ook de culturele uitdrukking van het zoeken spelen een belangrijke rol bij het verkrijgen van inzicht.

Maar als leven onze dood zal zijn leven we in het leven alleen maar de dood.

In de jaren 1905 tot 1912 kwamen filosofie en kunst op een bijzondere manier samen. Het vroege expressionisme, de atonale muziek, de filosofie van de dood en de poëzie van de lucide wanhoop gingen samen op. De nieuwe wetenschap van de sociologie nam de botsing tussen de industriële maatschappij en het humanistische individu als onderzoeksterrein en de psychologie hield zich toen sterk bezig met theorieën over het doodsinstinct. Deze stelling wordt in een analyse van het werk van de drie denkers onderbouwd.

Onze tijd is geen tijd voor denkers.

Fascisme-nationaal-socialisme en communisme, twee in het museum van de geschiedenis bijgezette ideologieën, worden vergeleken. Bij de realisering in de praktijk van beide totalitaire ideologieën zijn veel overeenkomsten waar te nemen, vooral op het gebied van het schenden van de rechten van het individu. Toch zijn bij het communisme meer humane achtergronden waar te nemen.

Wie de deuren naar het paradijs op aarde wilde inrammen, opende de poorten naar de hel op aarde.

Naar aanleiding van het vernielen van Barnett Newman’s “Who is Afraid of Red, Yellow and Blue” in het Stedelijk Museum van Amsterdam in 1986 volgt een onderzoek naar soortgelijke destructieve agressie tegen kunstwerken in Europa en de Verenigde Staten. De vernielers van bepaalde kunstwerken beroepen zich vaak op filosofische kunstbeschouwingen, al zijn er ook vandalistische ego-trippers aan het werk, die publieke aandacht willen trekken.

De ontwikkeling van de moderne kunst wordt reeds lange tijd achtervolgd door een algemeen verbreide vijandigheid.

Het antieke sceptische oeuvre van Sextus Empiricus (c.150-220 n.Chr.) werd in de tijd van het humanisme herontdekt en verder ontwikkeld. De Engelse denker Hume nam de draad op in de achttiende eeuw en sindsdien is het scepticisme in het Europese denken een rol blijven spelen. Wittgenstein heeft dit rationalistisch scepticisme van richting doen veranderen en het de weg van postmoderne pluraliteit opgedreven.

Verward door existentiële tegenstrijdigheden zoals een haat-liefdeverhouding ontwikkelt de aangepaste volwassene zich tot scepticus.