Oorlog en vrede

Oorlog en vrede zijn al sinds het begin der tijden terugkerende thema’s in de werken van allerhande denkers, dichters, schilders en schrijvers. ‘Oorlog is de vader aller dingen en de koning aller dingen’, stelde de Griekse geschiedschrijver Heraclitus al in de zesde eeuw voor Christus. Nog steeds beheersen oorlog en vrede onze collectieve gedachten. Van Xenophon tot Clausewitz, van Thucydides tot Tolstoj: in al die jaren lijkt er weinig te zijn veranderd.

Maar is oorlog echt onvermijdelijk? En wat zijn eigenlijk de voorwaarden voor een staat van vrede die meer is dan slechts een uitstel van conflict? In diverse Nexus-publicaties en -activiteiten hebben we naar een antwoord op deze vragen gezocht. In deze Grand Tour zetten we de voornaamste hoogtepunten even op een rijtje…

Op 19 november 2022, niet lang na de invasie van Oekraïne, organiseerde het Nexus Instituut zijn vierentwintigste conferentie, ‘The War and the Future’.

Waarom is onze geschiedenis gelittekend door oorlogen? Wat is ervoor nodig de oorlog te beëindigen? Hoe laten we de wereld achter voor toekomstige generaties en hoe herstellen we ons beschavingsideaal met zijn morele waarden, liberale traditie en het humanisme als leerschool?

Willen we de ons gegeven vrijheid waardig zijn, dan zullen we ons er steeds weer bewust van moeten zijn dat een toekomst zonder oorlog een blijvende opgave is.

Op 20 september 2014, niet lang na de annexatie van de Krim, organiseerde het Nexus Instituut zijn negentiende conferentie, ‘War and Peace’.

Waarom oorlog? Hoe kan het dat miljoenen mensen op bevel van een enkeling hun menselijke gevoelens en gezond verstand verloochenen en vervallen tot afschuwelijke misdaden als moord, plundering, verraad en brandstichting? Vanwaar de gehoorzaamheid van een massa aan een heersende macht? Welke kracht brengt volken in beweging? Dit zijn de vragen waarop de verbijsterde Tolstoj een antwoord tracht te geven in Oorlog en vrede, zijn epos over Rusland ten tijde van Napoleons veldtocht in 1811-1812.

Leo Tolstoj overleed in 1910. Hij heeft dus niet kunnen ervaren hoe Europa nu alweer zeven decennia vrede tussen de lidstaten kent. Welke krachten beheersen deze tijd? Hoe bewaren we onze menselijkheid? Wat zijn de waarborgen voor vrede?

Nicolas Baverez is een Franse diplomaat en schrijver, vooral bekend van zijn biografie van Raymond Aron en zijn invloedrijke werken over democratie en geopolitiek. In zijn essay voor Nexus 92 beschrijft hij de wereldwijde strijd tussen democratie en dictatuur. Volgens hem heeft de oorlog in Oekraïne een breuklijn open getrokken die weliswaar al lang op de achtergrond aanwezig was, maar pas met de Russische invasie op 24 februari 2022 definitief op de voorgrond trad. Het is een breuklijn tussen democratische staten en autoritaire grootmachten die in toenemende mate hun invloed in de rest van de wereld proberen te verspreiden. Het is hoog tijd, aldus Baverez, dat we ons realiseren dat vrijheid een voortdurende strijd is.

Benjamin Barber was een van de meest originele politieke denkers van onze tijd. In dit intrigerende essay bespreekt hij de gevaren van de totale, onbegrensde oorlog – ‘bellum omnium contra omnes’, de oorlog van allen tegen allen. Volgens Barber vormt het terrorisme – en de ongrijpbare angst die het verspreidt – de ultieme uiting van die totale vorm van oorlogsvoering.

László Krasznahorkai is schrijver en scenarist, opgegroeid in Hongarije onder communistisch bewind. In 2015 werd hem de prestigieuze Man Booker International Prize toegekend; in 2019 ontving hij de Amerikaanse National Book Award. Oorlog en oorlog, dat oorspronkelijk verscheen in 1999, is opgebouwd uit acht delen en een kort nawoord, die elk weer zijn opgebouwd uit bijzondere, genummerde zinnen. In deze bespreking leert u er meer over…

De Frans-Joodse filosofe en schrijfster Simone Weil was een van de meest briljante denkers van haar tijd. Na de verovering van Frankrijk door nazi-Duitsland vluchtte ze naar Londen, waar ze zich aansloot bij La France libre, de Franse verzets- en bevrijdingsbeweging van generaal De Gaulle. Tijdens haar verblijf in Londen schreef ze ook haar hoofdwerk, L’Enracinement (in het Nederlands vertaald als Verworteling), naast vele andere, kortere teksten. In haar essay ‘L’Iliade ou le poème de la force’ (‘De Ilias of het gedicht van de kracht’), heel toepasselijk geschreven in het jaar des onderscheids 1939, reflecteert ze op de rol van macht in de oorlog en de politiek. In 2001 verscheen een Nederlandse vertaling van dit essay in Nexus 30-31.