Nexus 96
Bent u Nexus-lid in 2024? Dan ontvangt u deze publicatie automatisch in de brievenbus.
Met de publicatie van Nexus 96, ‘Draag de vlag!’, viert het Nexus Instituut zijn dertigste verjaardag. Voor die gelegenheid werden oude en nieuwe vrienden van Nexus uitgenodigd om een brief te schrijven aan de jonge generatie, en aan hen door te geven wat er volgens deze verschillende auteurs echt toe doet. Dita Kraus, Ray Monk, Elif Shafak, Antonio Damasio, Andrea Marcolongo, Anand Patwardhan en vele anderen dragen in deze vlaggenparade het vaandel van onder meer de vrede, de democratie, de verdraagzaamheid, de klassieke letteren, de wetenschap en de muziek. Daarnaast verschijnen in deze uitgave twee bijzondere klassieke brieven ‘aan een jonge schrijver’ — van Wallace Stegner en Virginia Woolf — voor het eerst in Nederlandse vertaling. Sluit u zich ook aan bij onze optocht?
Nog geen lid?
Wist u dat u lid kunt worden van het Nexus Instituut? Sluit u aan bij een groeiende groep cultuurliefhebbers en help ons de traditie van het Europees humanisme levend te houden. Leden ontvangen drie maal per jaar het cultuurfilosofisch tijdschrift Nexus en profiteren van aanzienlijke kortingen op entreekaarten. Bekijk de mogelijkheden en alle voordelen.
Inhoudsopgave
Draag de vlag!
In 1994, precies dertig jaar voor het verschijnen van deze uitgave, richtte Rob Riemen het Nexus Instituut op. Zijn ambitie: de traditie van een kosmopolitisch Europees humanisme toegankelijk maken door het samenbrengen van essays, door conferenties, lezingen en symposia. In dit inleidende essay bij Nexus 96 beschrijft Riemen aan de hand van vier bijzondere persoonlijke ontmoetingen welke opdracht wij allemaal hebben als het gaat om het doorgeven van het goede.
Toen János Starker bij het afscheid van zijn leven stevig mijn hand vasthield, mij recht in de ogen keek en zei: ‘Rob, carry the flag’, kreeg ik tranen in mijn ogen. Niet eerder had ik ooit deze uitdrukking gehoord. Maar dankzij deze opmerking van János, deze geboren docent, zag ik ineens een levensopdracht samengevat en toegedacht. Het is de vlag waaronder drie decennia geleden het Nexus Instituut werd geboren…
De vlag van de kritische geest
Vertaling Marieke Steijvers
Hoe kan een land overleven in een tijd van maatschappelijke verandering en verdeeldheid? Volgens Caroline Noirot, directrice van de Parijse uitgeverij Les Belles Lettres, is kennis van het klassieke literaire erfgoed van wezenlijk belang om je in de huidige wereld te kunnen bewegen. De ‘wil tot weten’, aldus Noirot, samen met een kritische geest en verbeeldingskracht, zijn noodzakelijk om de grenzen van het bestaande te kunnen overschrijden en zo een toekomst van vrijheid en verbondenheid te kunnen bouwen.
Volgens Heraclitus kan men niet tweemaal in dezelfde rivier baden. Anders gezegd, alles verandert altijd, zowel het water als de bader. Antieke teksten zijn geen stille getuigen uit een vaag verleden. Ze blijven buitengewoon vruchtbaar en dragen nog steeds beloftes in zich. Ze zijn de oevers die de rivier laten stromen. Als je de oever gelijk maakt aan het water, houdt het water op te stromen. Het denken van een mens ontwikkelt zich ook niet uit het niets maar komt voort uit iets vaststaands. Nietzsche vat het als volgt samen: je kunt alleen datgene verachten dat je bezit.
Brief aan een jonge filosofe
Vertaling Ineke van der Burg
Een ware wijsgeer kiest niet voor de filosofie, maar krijgt dit lot toegewezen. Dat schrijft Allan Janik in zijn brief aan een jonge ‘Hypatia’, die twijfelt over haar studiepad. Zelf had Janik zijn eerste wijsgerige ervaring toen hij als elfjarige jongen in de spiegel keek en zichzelf de epistemologische grondvraag stelde: ‘hoe weet ik dat wat ik zie, dat ik dat ben’? En nadat hij vier jaar later een geschiedenis van de filosofie las, wist hij het zeker: hier was hij toe bestemd. Wat leerde Janik over het vak in de decennia die volgden?
Een echte filosoof zijn houdt veel meer in dan een goede filosofiestudent zijn […]. Het gaat om het gebruik van de kennis die je hebt verworven van de functie van epistemologische en morele begrippen om de verwarringen te verhelderen die zowel ontwikkelde wetenschappers en talentvolle kunstenaars als gewone mensen hinderen in hun pogingen om de raadsels op te lossen waarmee de levensweg bezaaid ligt.
Gesprek met een jonge schrijfster
Vertaling Peter Bergsma
Wat zou je tegen je vroegere zelf willen zeggen, als je de kans kreeg? In deze persoonlijke tekst doet Elif Shafak op schilderachtige wijze verslag van de dialoog tussen zichzelf en een zekere jonge vrouwelijke romanschrijfster – die worstelt met het vak en met de beperkte vrijheid die ze in haar moederland Turkije ervaart. Makkelijker zal het schrijverschap niet worden, is Shafaks eerlijke boodschap; maar ook de schoonheid zal blijven voortbestaan.
Het is een oneindige ruimte. Verhalenland. Een manier om contact te leggen over grenzen heen. Literatuur heeft het vermogen om de ontmenselijkten weer te vermenselijken, om het onzichtbare wat zichtbaarder te maken, om de periferie naar het centrum te brengen, om de ontmondigden weer mondig te maken. In Verhalenland is er geen ‘wij’ versus ‘zij’. Er is geen ‘Ander’.
Brief aan een jonge humaniste
Vertaling Miriam Bunnik en Mara Schepers
Wie ooit student in de geesteswetenschappen geweest is, zal bekend zijn met de vraag: ‘Wat kun je daar dan mee?’ Het vergt moed en vasthoudendheid, schrijft classica Andrea Marcolongo, om je in deze tijd op de humaniora toe te leggen. Cultuur valt niet te vergelijken met een schroevendraaier; je kunt er niet op dezelfde manier een concreet doel of praktische toepassing aan toekennen, maar juist daarom is ze van betekenis. De taak van deze wetenschappen is niet, betoogt Marcolongo, om iets te doen, maar om betekenis te geven aan alles wat we doen.
De klassieken bieden ons een onvervangbare visie op het bestaan, gekristalliseerd in het jade van hun oude alfabetten en ontwikkeld door heldhaftige volkeren die 25 eeuwen vóór ons leefden en die desondanks geconfronteerd werden met dezelfde problemen en dilemma’s die jij en ik vandaag, samen met miljarden andere mensen, ondervinden: wat is de zin van het leven en de dood? Hoe kunnen we pijn verdragen? […] En zo zijn er vele vragen die ons kunnen helpen een vrije en waardige humanistische toekomst op te bouwen zonder bang en irrationeel naar de dag van morgen te kijken.
Brief aan een jonge(re) uitgever
Tijdens een slapeloze nacht overpeinst Emile Brugman (schrijver, uitgever en redacteur) de staat van de boekenwereld anno 2024. Met een zeker gevoel voor melancholie bezint hij zich op de vele literaire vrienden die hem tijdens zijn eigen carrière aan het denken zetten -- Kazuo Ishiguro, Redmond O’Hanlon, Elizabeth Jane Howard, Cees Nooteboom --, op de moeilijkheden van het vak en de bronnen van hoop voor de toekomst.
Afgelopen nacht was ik rond een uur of drie weer eens klaarwakker. Zorgen over de wereld, zorgen over de uitgeverij, laten we het daar maar op houden… Vroeger overviel mij in zo’n geval een lichte paniek (‘ik moet slapen, ik moet morgen vroeg op, ik moet morgen werken’), tegenwoordig beschouw ik slapeloosheid als een zegen. Zomaar een paar uur extra tijd. En ik sta op, ga naar beneden, naar de bibliotheek. Zo ook afgelopen nacht.
De fakkel van de kunst in een wereld vol lawaai en rotzooi
Vertaling Jan Willem Reitsma
In Julius Caesar schrijft Shakespeare over een zekere dichter die zijn vak niet goed verstaat, ‘Scheur hem aan stukken voor zijn slechte verzen!’ Tegenwoordig domineren ‘slechte verzen’ in de vorm van slechte muziek onze openbare ruimte, aldus David Dubal. In deze filippica -- gericht aan een jonge muzikant die tot de wereld van de rockmuziek dreigt te zullen toetreden -- fulmineert pianist David Dubal tegen de opkomst van een hedendaagse kitschcultuur, en moedigt hij zijn lezers aan om zich opnieuw te bezinnen op de onsterfelijke schoonheid van de klassieken.
Ik smeek je om trouw te blijven aan je kunst, met alle ontberingen die daarbij horen. Als je dat niet doet, zal je nachtrust tot in de eeuwigheid worden verstoord door die mysterieuze chemie van de artistieke geest, die in winterslaap zal verzinken.
Brief aan een jonge musicienne
Vertaling Jur Schuurman
In een liefdevolle brief aan haar achtjarige dochter, bezint pianiste Tamar Halperin zich op de waarde van de klassieke muziek, de moderne muziek en de kunst in het algemeen. Met het voortschrijden van de tijd veranderen onvermijdelijk ook smaken, stijlen en talen – het is onzinnig je daartegen te verzetten. Maar wat de grote kunstenaars van het verleden én het heden tekent, bepleit Halperin, is juist hun vermogen om iets eeuwigs voort te brengen, om iets uit te drukken dat voorbijgaat aan de grillen van de tijd.
Zo jong als je bent heb je dit al begrepen: dat de kunst van de grote meesters ons iets kan bijbrengen over de wereld. Want is dat uiteindelijk niet het doel van de kunst: het zichtbaar maken van diepe waarheden over de wereld en over wat het betekent om mens te zijn, waarheden die ons raken?
Brief aan een jonge wetenschapper
Vertaling Huub Stegeman
De wetenschap van vandaag staat voor een aantal grote uitdagingen, schrijft neuroloog Antonio Damasio. De samenleving versplintert, de planeet is ziek, en intussen creëren voortrazende technologische ontwikkelingen een gevaarlijke nieuwe werkelijkheid waar we nog niet mee om weten te gaan. Wat betekenen deze uitdagingen voor de taak en verantwoordelijkheid van jonge wetenschappers?
Ook dit is onderdeel van mijn bescheiden advies aan de jongere wetenschapper tot wie ik me nu richt. Ik hoop oprecht en tegen beter weten in dat er een uitweg is uit deze duistere verwarring. De oplossing kan worden bereikt met goede wetenschap, gezond verstand en reflectie. Daarvoor is het nodig dat we geen genoegen nemen met de gemakkelijke, snelle successen. In plaats daarvan is een weloverwogen toewijding aan zowel individuele als sociale menselijke waarden vereist.
De vlag van de vrijheid
Vertaling Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen
In de loop van de twintigste eeuw voelden veel linkse denkers in Frankrijk de aantrekking van het communisme. Raymond Aron was een van de weinige Franse intellectuelen die hier kritisch tegenover stond, en doorlopend de aandacht vestigde op het totalitarisme dat in de praktijk achter die idealistische politieke systemen schuilging. Dat werd hem niet in dank afgenomen. Het vergde moed, schrijft Arons dochter Dominique Schnapper in haar bijdrage aan Nexus, om de confrontatie aan te gaan met de vijandigheid en de minachting van de conformisten in de culturele instellingen van het Westen. Vrijheid en waarheid, aldus de sociologe, zijn niet slechts ideeën, maar moeten altijd zonder oogkleppen worden nagestreefd.
Laten we de lessen van de twintigste eeuw niet vergeten. Vrijheid is nooit een geschenk, nooit een voor altijd verworven goed; vrijheid is altijd het product van een wil die van generatie op generatie hernieuwd moet worden. Jonge vrienden, heb de moed om gemarginaliseerd te worden en met argusogen te worden bekeken: je zult je leven zin geven. Wij geven de fakkel door. Wees niet bang.
De vlag van de vrede
Vertaling Hans Kloos
Collectieve veiligheid vereist dat de veiligheid van één land niet ten koste gaat van de veiligheid van een ander land. Volgens Olof Palme, premier van Zweden in de jaren zeventig en tachtig, was dit uitgangspunt de enige manier om oorlog tussen de toenmalige grootmachten te voorkomen. Vandaag zet het Olof Palme International Centre zijn werk voort. In een actueel en urgent essay denkt de secretaris-generaal van het instituut, Anna Sundström, na over de voorwaarden van vrede en veiligheid in onze huidige maatschappij.
Europa noch de wereld is voorbestemd om vast te komen zitten in het duister van een uitgeholde democratie, benepen nationalisme, polarisering en militarisering. Integendeel. Van de geschiedenis kunnen we leren, het is aan ons om de toekomst vorm te geven.
Het vaandel van de diplomatie
Vertaling Astrid Meijn
Na de val van de Muur, de ondergang van het communisme, en ‘de terugkeer naar Europa’ van de voormalige Oostbloklanden, leek de toekomst van de liberale democratie voorgoed te zijn verzekerd. Vandaag de dag blijft er nog weinig over van het nobele optimisme waar het millennium mee begon. Waar is het fout gegaan? Wat hadden we beter kunnen doen? En welke lessen zou een jonge diplomaat tegenwoordig moeten leren om de wereld van morgen goed beslagen tegemoet te kunnen treden?
Het vaandel der diplomatie dragen in 2024? Is dat een utopisch doel wanneer er oorlog woedt, van Oekraïne tot de Gazastrook en van Myanmar tot Soedan? Heeft dat prioriteit wanneer brute kracht de overhand heeft en macht met macht beantwoorden belangrijker wordt geacht dan wegen naar vrede bewandelen? Het ideaal van een kantiaanse eeuwige vrede lijkt verder weg dan ooit.
Militaire dienst in de Republiek der Letteren
Nexus 96 draait om het overdragen van de vlag: de vlag van het Europees humanisme, en van de Republiek der Letteren. Aan wie is het om die Republiek te beschermen? Schrijvers, denkers en kunstenaars verdedigen hun wereld met woord, pen en kwast, maar ook de traditionele defensie blijft onmisbaar – aldus de Amerikaanse viersterrenadmiraal William Fallon. Want het leger is er om het behoud te garanderen van precies die democratische en humanistische waarden die de basis vormen van de Republiek der Letteren. Hoe ziet militaire dienst in de Republiek der Letteren er uit?
De strijdkrachten van een democratie dienen ertoe om het land en zijn belangen te verdedigen door de waarden en rechten van de burgers hoog te houden. […] Het is van cruciaal belang dat militairen precies begrijpen waarom de strijdkrachten bestaan en welke cruciale rol ze spelen in het handhaven van de waarden, rechten en vrijheden die ze beschermen. Militaire dienst is een nobel beroep, en burgers van democratische naties zouden dankbaar moeten zijn als hun medeburgers daarvoor kiezen.
Brief van een oud zoogdier aan zijn kleinkinderen over de afbraak van de wellevendheid en de grammatica
Vertaling Peter Bergsma
De doelgerichte afbraak van traditionele waarden in de jaren zestig heeft ongemerkt geleid tot een consumptiemaatschappij waarin het geld oppermachtig is geworden, schrijft Luc Ferry. Het streven naar waarheid, schoonheid en goedheid is vervangen door het streven naar prestige en bezit. Opmerkelijk genoeg heeft de generatie van de bohemiens op die manier het wereldbeeld van de bourgeoisie -- die ze nochtans meenden te bestrijden -- enkel geconsolideerd. Een afwijzing van dit op consumentisme gebaseerde wereldbeeld impliceert volgens Ferry een terugkeer naar waarden als wellevendheid, bescheidenheid en zelfbeheersing.
Als de oude waarden niet van tafel waren geveegd zou de moderne wereld, de wereld van consumptie, creatie en permanente innovatie, eenvoudigweg ondenkbaar zijn geweest, waarbij moet worden aangetekend dat de bohemiens een klein beetje, en soms zelfs heel erg, door de geschiedenis zijn bedonderd of, zo jullie willen, een regelrecht lachertje zijn geworden: ze wilden een einde maken aan de wereld van de bourgeoisie, maar hebben die tot bloei gebracht en versterkt als nooit tevoren.
Brief aan een jonge boekverkoper
Vertaling Roel Schuyt
Wat hebben de wereld van het boek, de vrijheid van de geest en de openheid van een democratische samenleving met elkaar te maken? Als boekverkoopster in Kroatië, deel van het voormalige Joegoslavië, weet Magdalena Vodopija als weinig anderen hoe belangrijk een brede boekenkennis werkelijk is. In dit essay vertelt ze op zeer persoonlijke wijze over haar eigen inwijding in de wereld van het boek en over haar levenslange liefde voor de literaire traditie van Europa.
Ik werd geboren in de schaduw van mijn vaders grote boekenkast waarvan het bijzondere was dat er vooral zorgvuldig geselecteerde dichtbundels in stonden. Ik groeide op in een kleine, socialistische woning die tegelijk groot was omdat daar dag en nacht interessante mensen kwamen: kunstenaars, artsen, arbeiders, scheepsbouwers, vissers… Wat al die mensen met elkaar verbond, was het Boek, en natuurlijk: lezen. Voor hen was het Boek geen voorwerp, maar een voorwaarde om te kunnen meepraten.
Het stokje doorgeven
Henriette Schenk is mezzosopraan, geeft al ruim veertig jaar les aan jonge musici en leeft voor de muziek. Toch raadt ze haar talentvolle jonge leerlingen meestal af om naar het conservatorium te gaan. Zangopleidingen vragen veel van hun studenten, en ook het carrièrepad dat volgt is veeleisend en competitief; zo vergeten jonge musici vaak om van hun kunst te genieten. In deze oprechte en bevlogen tekst pleit Schenk voor meer plezier in de muziek.
Veel goede zangers kiezen uiteindelijk voor een ander beroep, omdat ze van hun optredens niet kunnen leven. Voor hen die wel doorzetten, is er steeds minder plezier en weinig ruimte voor reflectie. Zo is het moeilijk voor een zanger om zich te onderscheiden. Ik maak me dan ook zorgen. Ik hoor veel talent, maar zie ook veel stress. En nu gaan we ook nog een kant op waar de staat nog minder geld aan cultuur uitgeeft.
De fakkelestafette van Nexus
Vertaling Sylvie Hoyinck
‘Draag de vlag!’, is de titel van Nexus 96, maar is dat wel een passend beeld bij de missie van het Nexus Instituut? Die vraag stelt Avishai Margalit in zijn bijdrage aan deze uitgave, waarin hij aan de hand van Pierre Bayle en Erasmus de spirituele bronnen van Nexus verkent. Volgens hem staat Nexus niet zozeer voor de revolutionaire vernieuwing die de vaandeldrager impliceert, maar voor behoud van wat Goed, Schoon en Waar is. Haar missie is niet om op de barricades de vlag te heffen, maar om van hand tot hand een olympische fakkel door te geven en zo door tijden en afstanden heen dezelfde vlam van een cultureel en intellectueel ideaal brandende te houden.
Ik heb het gevoel dat Nexus drager is van de fakkel van de hoge cultuur en ik ben bang dat deze niet van hand tot hand zal overgaan. […] Een vlag dragen over de achteruitgang van een waardevolle cultuur rechtvaardigt activiteiten van het soort waar Nexus zich mee bezighoudt.
De vlag van de democratie
Vertaling Frank Lekens
Wat betekent het om een democratie te zijn in de 21e eeuw? Wat blijft er nog over van ‘de wil van het volk’ wanneer verkiezingen politiek worden gestuurd, of door de macht van het grote geld worden beïnvloed? Om hedendaagse fascistische tendensen tegen te gaan, schrijft Anand Patwardhan; om catastrofale klimaatverandering een halt toe te roepen en een einde te maken aan verregaande mensenrechtenschendingen zoals door Israël in Palestina, is het nodig dat ‘het volk’ zich verenigt en zijn stem hervindt.
Als de belangen van de planeet en de mensheid niet veilig zijn bij dictators en bij democratieën waar het grote geld regeert, dan kunnen we onze hoop alleen nog vestigen op een waakzaam en doeltreffend maatschappelijk middenveld dat niet uitsluitend naar politieke macht via verkiezingen streeft, maar zichzelf vooral ook beschouwt als immer alerte waakhond van de democratie, ongeacht wie er aan de macht is.
De vlag van de verdraagzaamheid
Vertaling Astrid Meijn
Als Auschwitz-overlevende kent Dita Kraus het gezicht van onverdraagzaamheid. Hoe kan het, vraagt ze zich af, dat er zoveel vijandigheid en intolerantie in de wereld bestaat? Dat we zo graag onderscheiden en tegenstellen, terwijl we uiteindelijk toch allemaal mensen zijn? Ze pleit voor meer herkenning en mededogen met al wat leeft op onze planeet.
Laten we dus meer verdraagzaamheid en bescheidenheid tonen. Laten we generaties mannen en vrouwen grootbrengen die zich niet door machtsbeluste individuen laten meeslepen in oorlog en uitmoording. Laten we generaties grootbrengen van gematigde, verstandige en behulpzame mensen. Mannen en vrouwen die zelf nadenken, die zich niet laten beïnvloeden door propaganda en leuzen. Laten we mensen grootbrengen die zich niet als een kudde schapen laten beïnvloeden door bullebakken die hun macht slechts uitbuiten ter meerdere eer en glorie van zichzelf.
De vlag overdragen aan het einde van je leven
Vertaling Thomas Heij
In een aangrijpende en ontroerende brief laat Ray Monk weten dat hij niet lang meer te leven heeft. Des te dringender voelt hij zijn plicht om op te komen voor al waar hij in gelooft, en om zijn overtuigingen aan volgende generaties door te geven. Zijn voornaamste boodschap: onttrek je aan de vernietigende heerschappij van het grote geld, en herken de waarde van wat er echt toe doet: een gezond, gelukkig en bevredigend leven in harmonie met de natuurlijke wereld, en alles wat daartoe behoort.
In de beperkte tijd die me nog rest, wil ik de ziel voeden door meer muziek te beluisteren, meer boeken te lezen, meer kunstwerken te bewonderen en meer architectonische hoogstandjes te bezoeken. Bovenal wil ik samen met anderen werken aan de omvorming van waarden die de mensheid nodig heeft voor het leiden van een goed leven.
De opvolging van generaties
Vertaling redactie
Het is een droevige plagerij van het leven: we weten doorgaans pas hoe belangrijk iemand voor ons was, wanneer diegene is verdwenen. En we realiseren ons pas hoeveel we van iemand hebben geleerd, wanneer het te laat is om diegene te bedanken. In deze korte inleiding op Wallace Stegners ‘To a Young Writer’, geschreven ter gelegenheid van een heruitgave van de brief in 2009, vertelt Wendell Berry hoe hij als jonge schrijver zelf op het leraarschap van Stegner mocht rekenen, en reflecteert hij meer algemeen op de overdracht van kennis en wijsheid tussen generaties.
En op dat pad gaan wij mensen voort. Dat pad, waarop we te laat met dankbaarheid achterom kijken en met vrijgevigheid, soms onbedoeld, vooruit.
Aan een jonge schrijver
Vertaling Frank Lekens
In 1959 publiceert Wallace Stegner in The Atlantic een brief, ‘To a Young Writer’. Stegner is dan vijftig jaar oud, en neemt al ruim een decennium lang veelbelovende jonge schrijvers onder zijn hoede, die speciaal voor zijn lessen naar Stanford zijn gekomen, waar hij het departement Creative Writing heeft opgericht. In zijn brief richt hij zich tot een pupil die zijn hulp en raad zoekt terwijl ze haar weg probeert te vinden in de wereld van uitgeverijen, literaire beurzen, kritieken en verkoopcijfers. Zijn les: koester je authenticiteit en zwicht niet voor de wil van de massa – dan zal het juiste publiek volgen.
Hoe vaak is het schrijven van jonge schrijvers niet een manier om te pronken met een persoonlijkheid die er nog niet is, die alleen gulzig wordt nagejaagd. Niets daarvan in jouw teksten. Bij jou is het nuchterheid en licht en medeleven, geen eigenliefde en zelfmedelijden. Jij weet wie je bent, en je bent goed.
Brief aan een jonge dichter
Vertaling Thomas Heij
In deze bijzondere brief, niet eerder in het Nederlands gepubliceerd, voorziet Virginia Woolf een jonge dichter van advies. Ze moedigt hem aan om niet terug te schrikken voor stilistische fouten, maar zich evenmin over te geven aan een gemakzuchtige imitatie van de heersende mode van het moment. Een dichter die de vlag van de poëzie wil dienen, dragen en doorgeven, zal zich altijd bevinden op het kruispunt van heden, verleden en toekomst -- op de nexus van traditie en vernieuwing.
Zodra je jezelf serieus als leider of als volger gaat zien, word je een ongemakkelijk, bijtend en krabbend diertje wiens werk voor niemand van enige waarde of enig belang is. Beschouw jezelf liever als iets veel nederigers en minder spectaculairs, maar in mijn ogen veel interessanters: als dichter in wie alle dichters uit het verleden voortleven en uit wie alle dichters van de toekomst zullen voortkomen.