Moderne technologie

Technologie is niet meer weg te denken uit ons moderne leven. De voortdurende technologische ontwikkelingen hebben onze manier van leven ingrijpend veranderd. Smartphones en computers geven ons onbeperkte toegang tot informatie en verbinden ons met de rest van de wereld. Tal van technologische hulpmiddelen maken ons leven efficiënter en brengen allerlei gegevens voor ons in kaart. Grote technologiebedrijven verkrijgen steeds meer macht, en kunstmatige intelligentie ontwikkelt zich in rap tempo tot een steeds intelligenter en autonomer wezen.

De moderne maatschappij richt zich sterk op wetenschap, technologie en commerciële waarden. Toch biedt deze materieel georiënteerde wereld geen antwoord op fundamentele vragen als: hoe te leven? Wat is een goede maatschappij? Wat kunnen we leren van het verleden en hoe geven we de toekomst vorm?

De fascinerende wereld van technologie doet ons geloven dat nieuwe uitvindingen ons leven alleen maar beter maken. Maar blind vertrouwen in technologische vooruitgang brengt ook risico’s met zich mee. Wat zijn de valkuilen van onze obsessie met technologie? Hoe zorgen we voor een ethisch gebruik van data en AI? En hoe houden we, terwijl we voortdurend streven naar optimalisatie, de menselijke maat voor ogen en blijven we onze geestelijke waarden cultiveren?

We menen ons streven naar optimalisatie vaak te kunnen realiseren met méér technologie. De ontwikkelingen in Silicon Valley zijn nauwelijks nog bij te houden. Biedt technologische innovatie werkelijk een oplossing voor al onze problemen? Wat verliezen we in een wereld die zo gefixeerd is op perfectie en ‘nuttigheid’?

We moeten alert blijven voor de manipulatieve kracht van technologie, bijvoorbeeld in de vorm van massapropaganda en surveillancetechnieken, en voor de toenemende macht van big tech. Bovendien is het essentieel dat we onze menselijke onvolmaaktheid, die juist een belangrijke voorwaarde vormt voor het goed functioneren van onze liberale democratie, niet kwijtraken. In Nexus wierpen diverse auteurs een kritische blik op onze obsessie met technologie.

Zo schreef de Britse schrijver Aldous Huxley, van de beroemde roman Brave New World, over het gevaar van massamedia in de handen van demagogen. Zijn krachtige tekst ‘Propaganda in een dictatuur’ werd opgenomen in Nexus 97. Internetscepticus Evgeny Morozov waarschuwt in Nexus 63 voor de steeds ‘slimmer’ wordende technologieën, die leiden tot het verlies van privacy, vrijheid, tot passiviteit en conformisme. Schrijver en docent Zena Hitz stelt in Nexus 92 de urgente vraag: wat blijft er nog van ons mens-zijn over, nu we zelfs de vermogens van ons intellect uitbesteden aan apparaten?

Hoewel veel denkers bij Nexus zich kritisch hebben opgesteld tegenover technologie, zijn er ook sprekers geweest die juist de positieve mogelijkheden ervan ervaren. Sommigen van hen noemen zich transhumanist. Het transhumanisme is een filosofische stroming die kansen ziet in de samenwerking tussen mens en technologie. Volgens deze beweging kan de mens zichzelf met behulp van technologie overstijgen — bijvoorbeeld door zijn fysieke of cognitieve vermogens uit te breiden of door de grenzen van het ‘menselijke’ te herdenken. Bij Nexus zijn verschillende transhumanistische stemmen en optimistische perspectieven op technologie langsgekomen. Zo was bijvoorbeeld de Amerikaanse denker Natasha Vita-More, een uitgesproken transhumanist, te gast op de Nexus-conferentie van 2018, ‘The Battle Between Good and Evil’.

Kinderen die nu opgroeien, kennen geen wereld zonder technologie en internet. Tablets en smartphones kunnen een verrijking zijn, en digitale vaardigheden zijn onmisbaar om te kunnen deelnemen aan de maatschappij. Tegelijkertijd leren we steeds meer over de schaduwzijden van de digitale wereld. Angst- en concentratiestoornissen nemen toe onder jongeren, mede door ‘sociale’ media die voortdurend hun aandacht opeisen. De jeugd is gevoelig voor online manipulatie en de privacy staat onder druk. Voor Nexus schreven verschillende auteurs over de gevolgen van opgroeien in een digitale wereld. Zij vragen de lezer om jonge mensen te blijven beschermen tegen de gevaren die daarin schuilen.

Lees bijvoorbeeld het gesprek tussen Alain Finkielkraut en Rob Riemen, opgenomen in Nexus 49, over hoe de opmars van technologie in de klas mede leidt tot vervlakking van het onderwijs. Lees ook het essay ‘Verslavende apps en brokkelende breinen. Wat het internet doet met onze hersenen’ van Theo Compernolle in Nexus 95, en het essay van Andrew Keen ‘De gevaren van sociale media’ in Nexus 85.

Sherry Turkle (Verenigde Staten, 1948) is klinisch psychologe en social media-expert. Ze schreef diverse boeken over de menselijke aspecten van de digitale technologie, zoals Reclaiming Conversation: The Power of Talk in a Digital Age (2015) en Alone Together: Why We Expect More From Technology and Less From Each Other (2011). In 2011 was zij in Tilburg voor de Nexus-masterclass ‘Alone Together’, waarin ze met jongeren in gesprek ging over een digitale ethiek voor social media, online verbondenheid, privacy en internetverslaving.