Nobelprijswinnaars bij Nexus

De Poolse auteur Olga Tokarczuk won de Nobelprijs in 2018. In 2020 sprak ze op de Nexus-conferentie, ‘A New Age of Anxiety’. Tokarczuk nam deel aan de tweede gespreksronde, getiteld ‘Amor Mundi’, die geheel terug te kijken is in de Schatkamer.

Nexus 82, ‘Terugkeer naar de Toverberg’, bevat Tokarczuks essay ‘Hoe vertalers de wereld redden’, dat ook online terug te lezen is. Voor Nexus 86, ‘Ons tijdperk van angst’ schreef ze het essay ‘Ognosia’.

Mario Vargas Llosa won de Nobelprijs in 2010, vlak voor zijn optreden tijdens het Nexus-symposium ‘The Return of the Ghosts’ in datzelfde jaar. Via de link hieronder kunt u zijn lezing ‘The Return of the Monsters’ terugluisteren.

Eerder, tijdens de Nexus-conferentie in 2002, sprak Vargas Llosa onder meer met Nobelprijswinnaar John Coetzee over het kwaad. Voor Nexus 34, ‘De queeste van het leven Deel II. Het Kwaad’, schreef Vargas Llosa ‘Pas op voor Elizabeth Costello!’, zijn kritische reactie op de lezing van Coetzee. Lees beide teksten in de Schatkamer.

De Turkse schrijver Orhan Pamuk won de Nobelprijs in 2006. Op 28 september 2024 droeg Pamuk de jaarlijkse Nexus-lezing voor in Rotterdam. In zijn lezing ging Pamuk dieper in op het belang van boeken en musea voor de vorming van een geletterde geest en het behoud van een open samenleving. Via de onderstaande link kunt u zijn toespraak terugluisteren.

John Coetzee, die de Nobelprijs won in 2003, sprak een jaar daarvoor op de Nexus-conferentie ‘The Quest for Life. Part II: Evil’ in Tilburg.

Coetzee wierp er een grote vraag op over moraal en literatuur: zijn er dingen die niet goed zijn om te schrijven en te lezen? Zijn bijdrage, getiteld ‘Het probleem van het kwaad’, werd gepubliceerd in Nexus 34 en is te lezen in de Schatkamer.

Imre Kertész won in 2002 de Nobelprijs voor Literatuur. Zijn ervaringen in de kampen Auschwitz, Buchenwald en Tröglitz/Rehmsdorf verwerkte hij in zijn bekendste boek, het autobiografische Sorstalanság (vertaald als Onbepaald door het lot, 1975).

In een ‘Een toespraak over mijn eeuw’, die we publiceerden in Nexus 17, ‘Utopie en Onttovering’, stelt Kertész de vraag hoe de mens zichzelf kan hervinden en verheffen boven de puinhopen van de geschiedenis van de twintigste eeuw.

Wole Soyinka, Nobelprijswinnaar in 1986, is intussen een goede vriend van het Nexus Instituut geworden. Meerdere keren in de afgelopen jaren verrijkte hij de Nexus-conferentie met een wijze, kritische bijdrage. Vooral zijn kritische blik op het christendom en zijn verhalen over schokkende gebeurtenissen in Nigeria nodigen uit tot scherpe debatten over morele kwesties.

De video waarin hij de invloed van het christendom op het Afrikaanse continent hekelt, is al jaren een van de best bekeken video’s van Nexus. In 2019 werd Soyinka’s lezing ‘Of Good and Evil’ opgenomen in The World as It Is en in het Nederlands in Nexus 81, ‘De strijd tussen goed en kwaad’.

De winnaar van de Nobelprijs in 1970 was Aleksandr Solzjenitsyn. Met zijn Goelag archipel had hij het Westen inzicht geboden in de afschuwelijkheden van de Russische strafkampen, wat een schokgolf en grote verontwaardiging veroorzaakte. Solzjenitsyn werd als Sovjetcriticus warm onthaald in de Verenigde Staten.

Maar toen Harvard hem vroeg de lezing aan het begin van het academisch jaar te verzorgen, bleek algauw dat Solzjenitsyn ook de Westerse samenleving scherp doorzag. Het zielloze consumentisme in het Westen en het gebrek aan moed bij de elite vond hij verwerpelijk. Zijn bevlogen lezing is in Nederlandse vertaling opgenomen in Nexus 85, ‘Hartenkreten’.

In 1962 won de Amerikaan John Steinbeck de Nobelprijs, voor zijn sociaal-realistische werken. Steinbecks grootste roman is East of Eden, dat aanvankelijk wel positief werd onthaald, maar niet direct bij het grote publiek aansloeg. Dat East of Eden een klassieker is, blijkt wel uit het feit dat het in 2020 nog werd vertaald naar het Nederlands. Lees in de Schatkamer de bespreking van Ten oosten van Eden.

Dichter en schrijver Boris Pasternak mocht van het Nobelcomité in 1958 de grote prijs in ontvangst nemen. De Sovjetmachthebbers dachten daar destijds echter anders over. Zij zagen de toekenning als een daad tegen de Sovjet-Unie. Onder grote druk zag Pasternak dus ‘vrijwillig’ af van de prijs. In 1989, bijna dertig jaar na Pasternaks overlijden, nam zijn zoon de prijs alsnog in ontvangst.

Lees in onze Schatkamer een bespreking van Dokter Zjivago door Emmanuel Waegemans, een autoriteit op het gebied van Russische literatuur, en een bespreking van de gedichten van Pasternak. 

Voor Nexus 75, ‘Leerschool der Muzen’, schreef Michaïl Sjisjkin een schitterend en persoonlijk verhaal over de rol die Pasternaks regels speelden in de koude, donkere dagen van zijn jeugd.

Albert Camus is tegenwoordig zo populair als schrijver en denker dat je haast zou vergeten dat hij in 1957 de Nobelprijs voor Literatuur won. Toen Camus de prijs won, schreef hij een dankbrief aan zijn vroegere leraar, die is te lezen in het L.S. in Nexus 79, ‘Brief aan mijn leraar’.

In 1946 was Camus in de Verenigde Staten, waar hij een lezing hield in New York. Onder de aandachtige toehoorders waren schrijvers die later bekend zouden worden als de beatgeneratie en vorm zouden geven aan de tegencultuur uit de jaren zestig. Die invloedrijke lezing, getiteld ‘De crisis van de mens’, is in Nederlandse vertaling opgenomen in Nexus 78, ‘Lessen in tegencultuur’.

Wie denkt aan Churchill, denkt vermoedelijk vooral aan de staatsman die de Britten leidde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar dat Churchill zo’n krachtig staatsman was, had hij grotendeels te danken aan zijn retorische gaven – denk maar aan zijn historische speech ‘We shall fight on the beaches’. Vanwege die retorische gaven en zijn ‘meesterschap van historische en biografische beschrijvingen’ kreeg Churchill in 1953 de Nobelprijs voor Literatuur. 

Nexus 70, ‘De terugkeer van Europa’, misschien wel de mooiste uitgave van Nexus tot nu toe, bevat een belangrijke tekst, ‘De stem van Europa’ uit 1948. Belangrijk, omdat Churchill daarin zijn visie op Europa schetst. Zijn pleidooi voor Europese eenheid heeft niets aan kracht verloren, maar is dankzij de Brexit wel in een heel ander daglicht komen te staan.

In 1950 mocht Bertrand Russell de Nobelprijs voor Literatuur ontvangen. De Britse filosoof werd bij het brede publiek vooral bekend door zijn geschiedenis van de westerse filosofie. Ook mengde hij zich, als overtuigd humanist en pacifist, geregeld in publieke debatten van zijn tijd.

In Nexus 92, ‘De oorlog en de toekomst’, is een essay opgenomen van de beroemde Russell-biograaf Ray Monk. Monk zet op een buitengewoon heldere en pakkende manier uiteen wat we tegenwoordig kunnen leren van Wittgenstein, Oppenheimer en Bertrand Russell.

In 1949 ging de Nobelprijs naar de Amerikaanse schrijver William Faulkner, bekend van onder meer Absalom, Absalom! uit 1936.

Nexus 36, ‘Vrijheid en tirannie’, bevat een minder bekend essay van Faulkner. Daarin beschrijft hij hoe het respect voor individuele vrijheid vernietigd is, aan de hand van wat hemzelf overkwam met een Amerikaans weekblad.

De Poolse dichter, vertaler, essayist en romanschrijver Czeslaw Milosz ontving in 1980 de Nobelprijs voor de Literatuur. Voor de uitzonderlijke uitgave Nexus 30-31, ‘Na 11 september’ schreef hij het essay ‘Het belang van Simone Weil’.

De Amerikaans-Britse dichter, schrijver en criticus T.S. Eliot mocht in 1948 de Nobelprijs in ontvangst nemen. Voor Nexus 62, ‘Poëzie van het leven’, schreef Benno Barnard een essay over hoe we het werk Eliot moeten lezen. In de Schatkamer is ook een beknopte bespreking te vinden van een recente biografie van ‘de paus van Russell Square’.

Herman Hesse ontving in 1946 de Nobelprijs, voor zijn verdediging van klassiek humanistische idealen en hoge stijlwaarden. De romans van deze vriend van kunstbroeder van Thomas Mann – waaronder Siddhartha, De steppewolf en Het kralenspel – zijn nog steeds geliefd bij velen.

Dat Hesse buitengewoon meeslepend kon schrijven, blijkt wel uit het korte verhaal ‘Concert van een virtuoos’, dat is opgenomen in Nexus 75, ‘Leerschool der Muzen’. Hesse vat daarin de haast magische sfeer die heerst voorafgaand aan het concert van een vioolvirtuoos.

Thomas Mann won de Nobelprijs in 1929, nadat hij al enkele jaren genoemd werd als potentiële winnaar.  Vreemd genoeg zei het Nobelcomité niets over zijn magistrale roman De Toverberg. Dat boek is al sinds het begin de grote inspiratiebron voor het Nexus Instituut – de founding novel –, en stond bijvoorbeeld centraal tijdens het jubileumsymposium ‘The Magic Mountain Revisited’.

Mann heeft zoveel voor Nexus betekend, dat we een aparte Tour voor hem konden maken.

Naar de Tour

In 1915 ging de Nobelprijs naar de Franse schrijver Romain Rolland, die ook bekendheid genoot als muziekkenner en uitgesproken pacifist en humanist. ‘Het geweten van Europa’, werd hij genoemd door zijn vriend Stefan Zweig.

In de Schatkamer leest u een bespreking van Dageraad, de Nederlandse vertaling van het eerste deel van Rollands roman-fleuve Jean-Christophe.