Idealen -
De kracht van kunst
De kracht van kunst
‘De muziek,’ zo sprak de gevierde pianist en dirigent Daniël Barenboim tijdens zijn Nexus-lezing in 2010, ‘kan ons talloos veel dingen leren als we er diep in weten door te dringen. […] Muziek bezit het vermogen uit te drukken waar mensen toe in staat zijn als ze hun beperkingen overstijgen. Muziek bezit het vermogen mensen met elkaar te laten communiceren, ongeacht hun geslacht, huidskleur of nationaliteit. […] Ik geloof dat muziek een onmisbaar en onlosmakelijk onderdeel is van de algemene vorming.’
Zijn woorden geven blijk van een ideaal dat vanuit de humanistische traditie meer algemeen de visie op kunst en de waarde van kunst bepaalt. Volgens dit ideaal gaat het Schone hand in hand met het Ware en Goede, en zijn muziek, beeldende kunst, literatuur en poëzie niet slechts een vorm van zintuiglijke genoegdoening of escapistisch tijdverdrijf, maar maken ze wezenlijk deel uit van de menselijke zelfontwikkeling. Wat is die magische kracht van kunst?
Bestel de tweetalige, gebonden uitgave van Barenboims lezing: De ethiek van de esthetiek
Gedurende conferenties, lezingen, symposia, masterclasses en in diverse Nexus-uitgaven gaven de afgelopen jaren tal van Nexus-sprekers en -schrijvers op hun eigen manier een antwoord op bovenstaande vraag. Dichter Adam Zagajevski, filmmaker Andrej A. Tarkovski, theaterregisseur Ivo van Hove, filmmaker Nadine Labaki, theater- en operaregisseur Johan Simons, mecenas en Holocaust-overlevende Sigmund Rolat de vermaarde violist Joshua Bell en de Canadese intellectueel Michael Ignatieff benoemen in onderstaande fragmenten hoe kunst kan ontroeren, onderwijzen, troosten en cultiveren; hoe ze compassie kan brengen, helderheid kan verschaffen en ten diepste politiek kan zijn.
Het volledige rondetafelgesprek is als onderdeel van de Nexus-conferentie ‘What Will Save the World’ (2016) terug te zien in onze Schatkamer.
Het volledige rondetafelgesprek is als onderdeel van de Nexus-conferentie 2023 ‘Nietzsche and Van Gogh Discuss the Future of Western Civilization’ terug te zien in onze Schatkamer.
Het volledige rondetafelgesprek is als onderdeel van de Nexus-conferentie ‘A New Age of Anxiety’ (2020) terug te zien in onze Schatkamer.
Het volledige rondetafelgesprek is als onderdeel van het Nexus-symposium ‘The Magic Mountain Revisited’ (2019) terug te zien in onze Schatkamer.
Het volledige panelgesprek is als onderdeel van het Nexus-symposium ‘School of Civilization’ (2014) terug te zien in onze Schatkamer.
Het volledige gesprek met Sigmund Rolat en Joshua Bell is als onderdeel van het Nexus-symposium ‘The Holocaust and the Power of Music’ (2014) terug te zien in onze Schatkamer.
De lezing van Michael Ignatieff, ‘An Age of Bad Faith’ (2000), is integraal terug te zien in onze Schatkamer.
Na afloop van de conferentie ‘What Will Save the World’ beschreef Zagajewski zijn ideeën in een essay voor Nexus 74. In Nexus 94 publiceerden Tarkovski en diverse andere sprekers hun bijdrage aan de Nexus-conferentie 2023, ‘Nietzsche and Van Gogh Discuss the Future of Western Civilization’. Simons schreef in het kader van het symposium ‘School of Civilization’ voor Nexus 67 een korte, persoonlijke tekst over het vermogen van kunst om de mens te ondersteunen bij het zich verzoenen met zijn of haar sterfelijkheid. In dezelfde editie betoogde gambist, dirigent en componist Jordi Savall dat kunst, maar muziek in het bijzonder, de mens in staat stelt tot herinnering en emotie, en op die manier van fundamenteel belang is voor de overwinning op het wereldlijke kwaad.
De kunst van een Nexus-lezing
Ideeën over de kracht van kunst blijken als een rode lijn door de Nexus-geschiedenis heen te lopen, en worden vaak onverwacht aangestipt. Maar de afgelopen jaren stonden de kunsten ook meer dan eens nadrukkelijk centraal, bijvoorbeeld in de Nexus-lezingen. In 2019 sprak Ai Weiwei over de verantwoordelijkheden van de kunstenaar; wereldvermaard jazztrompettist Wynton Marsalis gaf in 2023 een legendarische Nexus-lezing over de democratische kwaliteiten van jazz, en een jaar later stond de lezing van Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk in het teken van ‘Novels, Museums and the Idea of Europe’. Klik op ‘Lees meer’ voor de integrale video-opnamen, of scroll naar beneden voor enkele van de hoogtepunten!
Ai Weiwei over de verantwoordelijkheden van de kunstenaar. ‘De complete lezing’ (2019), is terug te zien in onze Schatkamer.
‘Every solo is a Declaration of Independence, but the Constitution is in the hands of the rhythm section’, aldus Wynton Marsalis. Zijn lezing, ‘Calling Dr. Jazz: The Case for Integrity’ (2023), is integraal terug te zien in onze Schatkamer.
Orhan Pamuk over zijn ‘manifest voor musea’, en het belang van kleine musea. Pamuks lezing, ‘Novels, Museums and the Idea of Europe’ (2024), is integraal terug te zien in onze Schatkamer.
De lezingen van Ai Weiwei, Wynton Marsalis en Orhan Pamuk verschenen ook op papier. Een uitgewerkte en van afbeeldingen voorziene versie van Marsalis’ Nexus-lezing werd zelfstandig gepubliceerd in de luxe Nexus Bibliotheek-reeks, als ‘A Life in Jazz: An Education in Integrity’. Een Nederlandse vertaling verscheen in Nexus 95, ‘Educare’. De lezing van Ai Weiwei werd opgenomen in het tweede deeltje van de Engelstalige Cultura Animi-serie, The World as It Is, samen met teksten van Margeret Atwood en Wole Soyinka, en in het Nederlands in Nexus 82. Een Nederlandse vertaling van Pamuks verhaal verscheen in Nexus 98.
De kracht van muziek
Jordi Savall, maar ook Joshua Bell, pianiste Saskia Giorgini met tenor Ian Bostridge en pianiste Tamar Halperin met contratenor Andreas Scholl lieten in de loop der jaren op het Nexus-podium krachtige muziek klinken. Bekijk en beluister hun optredens integraal.
De kracht van literatuur
Tijdens de masterclass ‘Love & Literature’ (2014), ging Lila Azam Zanganeh met haar publiek in gesprek over het vermogen van literatuur zich te verwikkelen met onze meest intieme gevoelens; haar vermogen onze blik op de wereld en op anderen te kleuren. Zanganeh onderzoekt de parallellen tussen literatuur en liefde, en de manier waarop beide onze ervaring van het bestaan van een betoverende intensiteit voorzien.
Lees in onze Schatkamer ook de boekbespreking van Zanganehs The Enchanter: Nabokov and Hapiness, door Anna Moerbeek.
Literatuur
The Enchanter
Leerschool der muzen
In Nexus 75, ‘Leerschool der muzen’, schreven kunstenaars, musici, filosofen en literatoren over het boek, gedicht, muziekstuk of kunstwerk dat hun leven veranderde. Bestel de uitgave en laat je (opnieuw) betoveren door onder meer Pasternaks Dokter Zjivago, Orwells Animal Farm, Rafaëls School van Athene, de symfonieën van Mahler en de levensopvatting van Camus.
Nexus 75
Hoge of lage kunst?
Het humanistische geloof in de vormende kracht van muziek, literatuur, poëzie, schilderkunst en theater heeft als keerzijde dat in de huidige tijd de vraag rijst: is er nog wel voldoende aandacht voor kunst? Of liever: is er nog wel voldoende aandacht voor de juiste kunst? Tijdens Nexus-conferenties, op Nexus-symposia en in Nexus-publicaties wordt een lans gebroken voor het belang van klassieke teksten en het ‘hoge’ Schone, en wordt bezorgdheid geuit over het vermeende verdwijnen hiervan; over de opmars van kitsch en een populistische esthetiek. Maar er klinkt ook een tegengeluid, dat optimistischer is.
Terwijl Rob Riemen en operaregisseur Pierre Audi hun onvrede uiten met de tanende aandacht voor de hoge kunsten, betogen musicoloog Karol Berger, AI-deskundige Ben Goertzel en Lila Azam Zanganeh dat juist de populariserende invloed van onder meer het internet, een nieuwe generatie kunstliefhebbers tot gevolg heeft. Het volledige rondetafelgesprek is als onderdeel van de Nexus-conferentie ‘The Ring, or What Will Rule the World’ terug te zien in onze Schatkamer.
Louvre-directeur Laurence des Cars bestrijdt de notie van ‘kitsch’, en pleit voor een diverser begrip van schoonheid, gebaseerd op nieuwsgierigheid. Het volledige rondetafelgesprek is als onderdeel van de Nexus-conferentie 2023 ‘Nietzsche and Van Gogh Discuss the Future of Western Civilization’ terug te zien in onze Schatkamer.
Dirigent en componist Yoel Gamzou wijst op het belang van wederzijds respect tussen verschillende soorten kunst. Het volledige panelgesprek is als onderdeel van het Nexus-symposium ‘School of Civilization’ (2014) terug te zien in onze Schatkamer.
In het kader van de Nexus-conferentie ‘Towards a Definition of Western Culture’ (2006) werden in Nexus 47, ‘Klassieken, kunst en kitsch’, bijdragen verzameld rond de staat van de westerse cultuur. Centraal stonden te vragen: Is de westerse samenleving een kitschcultuur geworden? In hoeverre is kitsch doorgedrongen in de kunst, de politiek, de religie, de media, de menselijke relaties? Waar vinden we het echte ware, goede en schone? Wat kan nu nog het fundament van onze cultuur zijn?
Lees de essays van Ingrid Rowland, Alexander Nehamas en Karsten Harries in onze Schatkamer.
